een welgelegen en niet onaanzienlijk Dorp in Friesland, in het Kwartier van Westergo, meer bepaaldelijk in de Grietenij Wonzeradeel. Onder de zevenëntwintig Dorpen bekleedt het aldaar, op één na, den laatsten rang, en brengt ’er zesenvijftig Stemmen uit. Het Dorp ligt, een groot half uur gaans van den Zeekant, op bijkans even grooten afstand van de Steden Franeker en Harlingen, en van het Vlek Makkum. Van wegen den veelvuldigen doortogt van rijtuigen, is het hier zeer leevendig.
De Hervormde Kerk is een ruim en groot gebouw, pronkende met een spitzen hoogen Toren, voor een groot gedeelte, in de plaats van den Ouden, die gedeeltijk, door het onweder, was vernield , in den Jaare 1663 gebouwd. Eén Leeraar, die ’er eene fraaie en vermaaklijke wooning heeft, neemt hier den dienst waar. Hij is lid der Klassis van Bolsward en Workum. Aan drie zijden der Kerke, naamelijk in het Zuidwest, Zuidoost en Noordoost, alwaar het Dorp inzonderheid is betimmerd, ontmoet men een aanzienlijk getal Huizen, geregeld gebouwd, in de gedaante van ruime Straaten. Een weinig ten Oosten van Witmarsum staat het huis, waarin de vermaarde MENNO SIMONSZ, inboorling en Priester deezer Plaatze, naa zijnen uitgang uit het Pausdom, ’t eerst heeft gepredikt. Nog heden ten dage dient het gebouw ter woonen predikplaatze van den Leeraar der Doopsgezinden, welke hier eene kleine Gemeente, en met hunne geloofsgenooten in de twee nabuurige Dorpen Pingjum en Arum, dien Leeraar gemeen hebben. Verscheiden Staten of Adelijke Huizen, lagen, eertijds, bij dit Dorp Aylva-State, in het Zuidwesten gelegen, diende ter voornaamen sieraade der Plaatze. Het was het Stamhuis van het oudadelijk en aanzienlijk Geslagt van AYLVA. In den Jaare 1747 heeft men het aanzienlijk gestigt tot zo verre afgebroken, dat ’er, geruimen tijd, niets behalven eenige puinhoopen van te zien was. Het eenig nog overgebleeven adelijk Slot, in zijne aloude gedaante, is het Huis Kampen, ten Westen even buiten het Dorp gelegen. In zijne tegenwoordige gedaante draagt het nog de kenmerken van het aanzien en vermogen des stigters en vroegere bewooners.
Zie WINSEMIUS; en Tegenwoordige Staat van Friesland.
