Kwarts is een van de meest algemene mineralen op aarde. Het maakt deel uit van allerlei gesteenten en wat meer zegt: bijna al het zand ter wereld bestaat uit kleine stukjes kwarts, die ontstaan zijn door het vergruizen van gesteenten.
De scheikundige formule voor kwarts luidt Si02; we kunnen uit deze formule onmiddellijk aflezen, dat kwarts dus bestaat uit de elementen silicium en zuurstof. Van alle gewone delfstoffen is kwarts de hardste. Diamant en topaas zijn harder - maar die mogen we dan ook nauwelijks tot de ‘gewone’ delfstoffen rekenen. Kwarts wordt vaak gevonden in de vorm van prachtige kristallen: zeshoekige prisma’s, die eindigen in zeszijdige piramiden. Zuiver kwarts is kleurloos en helderder dan glas; in deze vorm wordt het ‘bergkristal’ genoemd. De ‘kristallen bollen’ van de vroegere astrologen waren uit dit toen nog mysterieuze materiaal vervaardigd.
De oude Grieken meenden, dat bergkristal water was, dat zó hard was bevroren dat het nimmer meer kon smelten. Kristallen van zuiver kwarts worden vaak aangetroffen in grotere of kleinere holten in het gesteente (z.g. geoden). Meestal echter is kwarts verontreinigd door andere stoffen, die het soms de prachtigste kleuren geven. Door die tinten is dergelijk kwarts vaak mooier dan bergkristal. Bekende gekleurde kwartssoorten zijn de paarse amethyst, de gele citrien, de rose kwarts, de bruingele rookkwarts en de - zeer algemene - ondoorzichtige, witte melkkwarts. Al deze kwartssoorten komen voor in de vorm van kristallen; amethyst en citrien zijn halfedelstenen, die veel verwerkt worden in sieraden.
Rose kwarts wordt veel tot kralen verwerkt. Agaat, onyx en bloedsteen of heliotroop zijn variëteiten van chalcedoon, een vorm van kwarts, die uit een groot aantal kristallen bestaat, die te klein zijn om zonder microscoop waargenomen te kunnen worden. Niet alle kwartssoorten zijn zo mooi als de reeds genoemde. Ook vuursteen bijvoorbeeld is een onzuivere, niet gekristalliseerde vorm van kwarts; niemand is echter ooit op het idee gekomen vuursteen als sieraad te gebruiken - al konden onze verre voorouders het materiaal uitstekend gebruiken om er pijlpunten, stenen bijlen, messen, enz. van te maken.
Kwarts wordt tegenwoordig ook voor andere dan sierdoeleinden gebruikt. Er worden o.m. lenzen van geslepen en het is een belangrijk onderdeel van radio-, televisie- en radarapparatuur. Een van de grote voordelen van kwarts is, dat het niet springt of vervormt onder invloed van wisselende temperaturen.
Zuiver kwarts kan gesmolten en in de vorm van ruiten worden gegoten. Zulke kwartsruiten hebben het voordeel, dat ze ultra-violette stralen doorlaten. Ze worden daarom vaak gebruikt in ziekenhuizen en sanatoria, waar veel zonlicht een hulpmiddel kan zijn bij de genezing. Kwarts wordt ook gebruikt om er scheikundige apparatuur van te vervaardigen. Het is nl. niet alleen weinig gevoelig voor temperatuurwisseling, maar ook wordt het door chemicaliën weinig of niet aangetast.