(’Stalland’). Dorp, oude heerlijkheid (opp. 930,52 ha) en voormalige gemeente op het eiland Tholen; sedert 1 juli 1971 binnen de nieuwe gemeentegrenzen van Tholen; 2915 inw. (1980).
Het aan de Krabbenkreek gelegen St.-Annaland heeft zich in onze moderne tijd ontwikkeld als watersportplaats met een prachtige jachthaven. In het voormalige gemeentehuis is het ’Streekmuseum Tholen en St.-Philipsland’ gevestigd (geopend in 1973).Wapen:
De wapenkaart van Smallegange vermeldt voor St.-Annaland een gouden ster op rood veld. Sinds de 18e eeuw werd echter een ander wapen gevoerd, dat op 31 juli 1817 voor de gemeente bevestigd werd. Dit vertoont Sint Anna, de patrones van de kerk, volgens oude traditie afgebeeld als ’St.-Anna te drieën’, met haar dochter Maria op de ene en het Christuskind op de andere arm. Het is merkwaardig dat dit typische heiligenwapen nog zo lang na de Reformatie in gebruik kwam; het is, met dat van Vrouwenpolder, het enige Zeeuwse wapen waarop een heilige op de traditionele manier is afgebeeld.
Vlag:
Deze heeft zeven banen blauw en wit met het wapenbeeld in de bovenhoek. De vlag is niet officieel vastgesteld.
Monumenten:
St.-Annaland heeft een typische dorpsvorm uit de tweede helft van de 15e eeuw: vanaf de kerkring in het centrum loopt de Voorstraat naar de zeedijk en de haven. De korenmolen ’De vier winden’ is een ronde, stenen bovenkruier met voorheen een stelling; bouwjaar 1847; in bedrijf tot 1952. Aan de rand van de dorpskern staat op een verhoging een gesloten standerdmolen uit de 17e eeuw (in bedrijf tot juni 1960). Geschiedenis: Het gebied van de parochie St.-Annaland werd na 1475 bedijkt (→ Oudelandpolder (3)). Mogelijk betreft het hier een herbedijking. In 1277 is er sprake van een parochie Overbordine, die slechts eenmaal wordt vermeld in het tiendenregister en men heeft geen idee waar ze anders op het eiland Tholen kan hebben gelegen dan in dit gebied.
Anna van Bourgondië, toen vrouwe van Ravestein, verkreeg het octrooi tot bedijking. De kerk die er werd gebouwd wijdde men aan St.-Anna, de schutsheilige van Anna van Bourgondië. Er moet eerst een noodkerk hebben gestaan, want in 1486 werd het huis van de pastoor gebouwd, dus ruim vóór de aanbesteding van een nieuwe kerk in 1494. De kerk van St.-Annaland behoorde aan het kapittel van Oudmunster te Utrecht en tot het dekenaat Schouwen. In St.-Annaland heeft een klooster van de kruisheren gestaan. Volgens Van Heussen en Van Rijn werd het in
pimvmm ZEEi.Avn. UBMEESTK S1 A.VNAI.AXD
De 18e-eeuwse standaardmolen van St.-Annaland.
1492 ingewijd. In 1505 werd de kerk aan het kapittel van Oudmunster onttrokken en bij het klooster ingelijfd. In de kerk was een vicarie gesticht ter ere van de H.Maagd. Nade Reformatie werden de Moggershilpolder en de Hanevosdijkpolder aan het gebied van St.-Annaland toegevoegd. In 1586 kreeg de gemeente haar eerste predikant, Matthijs van den Broecke. Sinds ± 1870 is er een Geref. Gemeente en sinds 1953 een Geref. Gemeente in Nederland.
LITERATUUR
Muller Hz., Indeeling bisdom Utrecht. Grijpink. Register parochiën. Van Heussen en Van Rijn. Bisdom Zeeland. J. W. te Water, Kort verhaal. Schoengen, Monasticon Batavum. B.B.H. V. Van Empel en Pieters. Zeeland. L. W. de Breeen M. P. de Bruin. Zeeuws Prentenboek. G. Heyboer. Van schor en kreek tot jachthaven.
ST.-ANNAPOLDER. 1. Polder in de gemeente → Oostburg, opgenomen in het → Waterschap Het Vrije van Sluis; opp. ca. 33 ha; hoogte ca. lm + N.A.P.; behorend tot het hoofdafwateringsgebied Nol Zeven (→ Hoofdplaatpolder); onder één dijkage gelegen met de → Groote en→ Kleine Zuiddiepepolders en de → Magdalenapolder. Hij kwam spoedig na 1666 ten zuidwesten van Biervliet tot stand; in 1808 overstroomd. De polder viel binnen de v.m. gemeente Biervliet.
2. Polder in de gemeente → Terneuzen, opgenomen in het → Waterschap Axeler Ambacht, thans → Waterschap De Drie Ambachten; opp. ca. 38 ha; hoogte ca. 1,6 m + N.A.P.; afwatering via de uitwateringssluis in de → Nieuw-Othenepolder. Op de grens met de → Zeven Trinité’spolder ligt de buurtschap → Driewegen. De St.-Annapolder is direct ten zuidoosten van Terneuzen en ten westen van de Othenesche Kreek gelegen.
De polder werd ca. 1300-1350 bedijkt in de geul van→ Axel naar de Westerschelde. Hij overstroomde o.a. bij de militaire inundaties van 1584/1585.
Tot 1965 was de polder opgenomen in het waterschap → Zuid, → Kats, St.-Anna en → Sparks, bestaande uit de gelijknamige polders. De St.-Annapolder heeft tot de v.m. gemeenten Terneuzen en Axel behoord. Nu een nieuwbouwwijk van Terneuzen.
3. Verloren polder van Zuid-Beveland, gelegen in de omgeving van → Reimerswaal (Verdronken Land van Zuid-Beveland); bedijkt waarschijnlijk in de 15e eeuw, vóór 1498 (herdijking); verdronken in 1543. De opp. bedroeg 75 schotbare gemeten.
4. → Molenpolder (Veere).
LITERATUUR
Wilderom, Tussen afsluitdammen IV. K. J. J. Brand, Oost Zeeuws-Vlaamse polderland. Roos, Woordenboek. C. Dekker, Zuid-Beveland.
ST.-ANNA TER MUIDEN (Mude(n). Voormalig stadje, nu een dorp, binnen de gemeente Sluis in West Zeeuws-Vlaanderen; 52 inw. (1982); gelegen 1 km ten westen van de stad Sluis, nabij de Belgisch-Nederlandse grens. Vóór 1880 was St.-Anna Ter Muiden een zelfstandige gemeente.
Het zeer idyllische dorp met zijn markante, vierkante 14e-eeuwse toren, zijn lage huisjes aan een lang keienpleintje met dorpspomp (uit 1789), groenstroken en geschoren linden, geniet een grote bekendheid en is sedert 1967 beschermd dorpsgezicht in de zin van de monumentenwet. Het dorp was en is een geliefkoosd oord voor schilders en schrijvers. Wapen: Het stadszegel van 1309 vertoont een
Vanaf de toren van St.-Anna heeft men een fraai gezicht op het stadje, het vroegere Zwin en de oude concurrent Sluis.
omgekeerd anker tussen een ster en een wassenaar. Sinds de 18e eeuw staat het anker in normale positie; de ster is vervangen door een zon en zo is het wapen op 31 juli 1817 voor de gemeente bevestigd. Het anker tussen zon en maan symboliseert de haven en het getij in het Zwin. De merkwaardige schildhouder is een griffioen, een combinatie van adelaar en leeuw.
