Versterkte wijn houdt in dat de wijn is versterkt met alcohol.
De zonovergoten Middellandse-Zeekust in Zuid-Frankrijk blijkt al lange tijd uitermate geschikt te zijn voor de verbouw van druiverassen die zoete en tegelijk sterke wijnen geven. Dit geldt in het bijzonder voor de Roussillon, gelegen aan de voet van de Pyreneeën. In landen waar men volop de beschikking heeft over Port en Sherry bestaat weinig belangstelling voor dit soort wijnen, die in Frankrijk bekendstaan onder de naam ‘vins doux naturels’ of ‘vins de liqueur’, d.w.z. wijnen die van nature zoet of wijnen die versterkt zijn met alcohol. In beide gevallen worden de wijnen versterkt, hetzij met pure alcohol, hetzij met brandewijn, een behandeling die ‘vinage’ wordt genoemd. De term ‘vin doux naturel’ zou tot enige verwarring kunnen leiden, omdat men hem natuurlijk ook kan gebruiken voor wijnen die werkelijk van nature zoet zijn, zoals bijvoorbeeld de Sauterneswijnen.
Er bestaat eigenlijk geen verschil tussen een ‘vin de liqueur’ en een ‘vin doux naturel’, en deze termen worden ook zo dikwijls door elkaar gebruikt dat het bijna synoniemen voor elkaar zijn geworden. Toch is het in het geval van de ‘vin de liqueur’ zo, dat de toevoeging van alcohol vóór de gisting plaatsheeft, met als resultaat een mengsel van druivesap en alcohol, eigenlijk niets anders dan een soort mistella van een betere kwaliteit. Deze laatste drank wordt gebruikt bij de fabricage van aperitieven en likeuren, terwijl de ‘vin de liqueur’ van de beste druiven wordt gemaakt en zonder allerlei andere bewerkingen kan worden gedronken. Wat de ‘vin doux naturel’ aangaat, deze moet op zijn minst voor 90% van een zelfde ras zijn gemaakt of zijn samengesteld uit de variëteiten: Muscat, Grenache, Maccabéo en Malvoisie; de toevoeging van alcohol geschiedt tijdens het gistingsproces om de gisting te stoppen, niet om hem helemaal te voorkomen.
In beide gevallen heeft de ‘vinage’ het volgende effect: zodra het alcoholgehalte een bepaald niveau heeft bereikt houdt de suiker op zich in alcohol om te zetten. Een aanzienlijk gedeelte van de suiker blijft dus onvergist en de toegevoegde alcohol zorgt ervoor dat het alcoholgehalte vrij hoog wordt. Volgens wettelijk vastgestelde normen moeten deze wijnen een alcoholgehalte hebben dat varieert van 14° tot 21,5°, maar de meeste worden verkocht met een gehalte van rond de 18°. Op één likeurwijn na: de Pineau de Charentes, een wijn die in de Cognac wordt gemaakt met Cognac en waarvan het alcoholgehalte absoluut tussen de 16 en de 22° moet liggen.
De produktie van deze versterkte wijnen vindt hoofdzakelijk plaats in een uitgestrekte zone die loopt van Roussillon in het uiterste zuidwesten van de kuststrook via Frontignan, Lunel, Mireval en Saint-Jean-de-Minervois tot aan de Rhône en zelfs nog meer oostwaarts (Rasteau en Beaumes-de-Venise). Als door een wonder hebben de wijnstokken in dit uitgestrekte gebied de ontmoeting met talrijke legers (o.a. van de Romeinen, de Arabieren, de Franken en de Spanjaarden) als ook de phylloxera-plaag overleefd. Door de huidige economische verhoudingen schijnt echter alsnog te gebeuren wat eerdergenoemd geweld als ook de druifluis niet is gelukt: de pror duktie van deze wijnen is nu nog slechts 600 000 hl per jaar.
Produktiezones van versterkte wijnen
Banyuls
De wijnen van Banyuls, afkomstig uit het uiterste zuidwesten van de Roussillon, worden over het algemeen als de beste wijnen van deze streek beschouwd. Het landschap biedt een aanblik van kale rotsen, afgewisseld met diepe ravijnen, in de blakende zon die al vanaf de vroegste morgenuren de met wijnstokken beplante hellingen beschijnt. Banyuls is beroemd om zijn versterkte wijnen, maar ook om zijn andere wijnen. Zo maakt men er onder andere een rosé met de naam Grenache, omdat hij van dit druiveras wordt gemaakt. Deze Grenache de Banyuls, hoewel in Frankrijk zelf zeer bekend, wordt bijna nooit geëxporteerd. In de oogsttijd, die vrij laat valt, worden de druiven op muilezels naar de kelders gebracht.
Vier vijfde van de totale jaaropbrengst (50 000 hl) wordt verwerkt in 9 coöperatieve kelders. Op een oppervlak van 2800 ha zijn 1600 wijnbouwers en arbeiders werkzaam.
Rivesaltes
Het district Rivesaltes, gelegen in het noorden van de Roussillon, is eveneens gezegend met een rijke portie zonneschijn. Hier kweekt men de wijnstok op alluviale gronden. De wijnen van Rivesaltes waren eertijds bekender en populairder dan nu; ze werden toen gemaakt van de Muskaatdruif. De produktie van deze wijnen, ‘Muscat de Rivesaltes’ genaamd, bedraagt ongeveer 100 000 hl per jaar. De wijnen die simpel de appellation Rivesaltes dragen zijn vaak ook van andere druiverassen gemaakt. Een jaar of 50 geleden zijn de wijnboeren begonnen de Muskaatdruif te vervangen door de Grenache en de Malvoisie.
De reden hiervoor was dat de Muskaatdruif weinig wijn geeft die bovendien erg veel zorg vereist. Voorts zijn de mensen in het district Rivesaltes zeer gesteld op de zoete, amberkleurige Malvoisiewijn. De produktie van Rivesaltes bedraagt ongeveer 230 000 hl per jaar en is voor het grootste deel in handen van de talrijke coöperaties in dat district.
Cótes d'Agly
De harde, grijze rotsgrond in dit in het noordoosten van de Roussillon gelegen district wordt stroomopwaarts van Rivesaltes doorsneden door de bovenloop van de Agly. Het gebied wordt bovendien door een aantal kleinere riviertjes voorzien van water. Het is eigenlijk meer een soort ‘wadi’s’, die na een van de zeldzame regenbuien snel zwellen en het vele water afvoeren, maar die het grootste deel van het jaar droogstaan. Het meest voorkomende druiveras is hier de Grenache.
Maury
Het kleine district Maury ligt in het uiterste noordoosten van de Roussillon en heeft het meest geleden van oorlogen en invasies. Maar ook al werden de wijngaarden bijna helemaal verwoest, de wijnboeren waren niet uit het veld te slaan en herstelden de schade voortdurend, en dat op een steenachtige bodem die niet veel goeds te bieden heeft. De wijnstokken groeien onder aan het kasteel van Queribus, de laatste vesting der Katharen. Het ras dat er wordt gekweekt is voornamelijk de Grenache noir. De rode wijnen van Maury zijn in hun jeugd zeer donker van kleur, maar worden met de jaren wat bruinig, wat gepaard gaat met een licht gemaderiseerde smaak of rancio, zodat ze ook wel worden verkocht onder de naam Maury Rancio. Het wijngaardoppervlak van Maury is 1400 ha groot.
De bezittingen zijn hier minder verkaveld dan in de andere districten van de Roussillon, want men telt hier slechts 530 wijngaardbezitters. Bijna alle wijn wordt verwerkt in coöperatieve kelders.
Frontignan
In dit district, gelegen langs de Middellandse-Zeekust ten westen van de Rhônedelta, gaat de wijnbouw eveneens terug tot de oudste tijden. De wijnboeren in dit gebied beweren dat hun beroemde variëteit Muscat de Frontignan dateert uit de Gallo-Romeinse tijd, ofwel dat deze door de kruisridders is meegebracht, of ook wel dat hij in 1204 werd geplant ter gelegenheid van een of ander koninklijk huwelijk. Het is heel goed mogelijk dat de kruisridders de wijnstokken uit het Nabije Oosten hebben meegebracht en daarmee een fundamentele verandering aanbrachten in de druiventeelt, niet alleen in dit gebied, maar ook in de Pyreneeën. Op het ogenblik worden er rondom de stad Frontignan, in de Hérault, door 450 wijnboeren zo’n 750 ha aan wijngaarden geëxploiteerd; de jaarlijkse produktie bedraagt 20000 hl, waarvan 85% in een en dezelfde coöperatieve kelder wordt gemaakt. Frontignan ligt niet ver van de zee, halverwege de Grand-Roussillon en de Rhône. De appellation Muscat de Frontignan is afgeleid van de naam van het enige druiveras dat in dit district is toegestaan.
Er worden 3 wijnen gemaakt, volgens 3 verschillende methodes. Ten eerste een werkelijk natuurlijke Muscat de Frontignan, waar absoluut geen druppel alcohol aan wordt toegevoegd maar waarvan de druiven voor de oogst een heel speciale behandeling ondergaan, ‘passerillage’ genaamd. Wanneer de druiven rijp zijn knijpt men de steel van de tros af om de doorstroming van het plantesap te beletten. Deze oorspronkelijk Spaanse methode zorgt ervoor dat de druiven bijna helemaal uitdrogen, waardoor hun suikergehalte toeneemt. Dank zij deze methode van 'passerillage’ bereikt de wijn met gemak het wettelijk vastgestelde minimum alcoholgehalte van 15°. De andere 2 Muscat de Frontignanwijnen, een ‘vin doux natureT en een ‘vin de liqueur’, worden in veel grotere hoeveelheden geproduceerd.
Hoe dergelijke versterkte wijnen worden gemaakt is eerder reeds besproken. Beide officieel toegestane systemen stellen de wijn in staat een deel van zijn natuurlijke suiker te behouden en een alcoholgehalte van tussen de 15 en de 21,5° te bereiken.
In een poging de integriteit van deze wijn te beschermen is van hogerhand bepaald dat alle echte Muscat de Frontignan moet worden verkocht in speciale flessen die voorzien zijn van een zegel dat hun door een commissie van deskundigen na een uitgebreide proeverij wordt toegekend.
In het district dat grenst aan dat van Frontignan wordt een minder befaamde Muscat geproduceerd onder de naam Muscat de Mireval.
Muscat de Saint-Jean-de-Minervois
In Saint-Jean-de-Minervois, een klein plaatsje in het departement Hérault, worden een ‘vin doux natureT en een ‘vin de liqueur’ geproduceerd volgens de methodes die ook in het district van Frontignan worden gebruikt. De produktie bedraagt nu ca. 2000 hl per jaar.
Muscat de Luttel
Net als die van Frontignan kan de Muscat de Lunel zowel een ‘vin doux natureP als een ‘vin de liqueur' zijn, maar dit district maakt geen tafelwijn (waaraan geen alcohol wordt toegevoegd). Hoewel het vroeger een heel gewild plaatsje schijnt te zijn geweest heeft Lunel, afgezien van zijn rijke historie, tegenwoordig niet veel meer te bieden. De wijnboeren maken er jaarlijks ongeveer 6500 hl wijn.
Muscat de Beaumes-de-Venise
In deze plaats, gelegen op de linkeroever van de Rhône in het departement Vaucluse, worden, net als in Frontignan, uitsluitend van de Muskaatdruif een 'vin doux natureï en een ‘vin de liqueur’ gemaakt. In dit district wordt slechts 7500 hl wijn per jaar geproduceerd.
Rasteau
Iets ten noorden van Beaumes-de-Venise ligt het gebied Rasteau, dat profiteert van een heel bijzondere situatie. Men produceert en verkoopt er namelijk zoete met wijnalcohol versterkte wijnen die op dezelfde wijze worden gemaakt als die van bijv. Banjuls, en gewone tafelwijnen met de Appellation Côtes du Rhône Villages. Het resultaat hiervan is dat de produktie uiterst variabel is en het ene jaar uitsluitend bestaat uit natuurlijke wijnen en een ander jaar uit 3000 hl versterkte wijnen. Dit wordt volkomen bepaald door het weer, dat nu eens gunstig is voor het ene type, dan weer voor het andere. Zowel de ‘vin doux natureT als de ‘vin de liqueur' van Rasteau moeten voor minstens 90% van de Grenache zijn gemaakt; voor de resterende 10% mag elk willekeurig druiveras worden gebruikt dat is toegestaan voor de Côtes du Rhône.
Welke soort wijn zij ook wensen te maken, de 130 wijnboeren dragen bijna hun hele oogst aan één enkele coöperatieve kelder over.
Pineau de Charentes
Het verhaal gaat dat er lang geleden, aan het eind van de 16de eeuw, een knecht in één van de Cognac-kelders de fout beging om jonge wijn in een vat te gieten dat nog een restje Cognac bevatte. Uit deze onachtzaamheid zou de Pineau de Charentes zijn ontstaan. Vanaf die tijd heeft men hem altijd geproduceerd, aanvankelijk in kleine hoeveelheden, uitsluitend voor regionaal gebruik, maar na de Eerste Wereldoorlog op veel ruimere schaal.
Om deze benaming te mogen voeren moet de Pineau de Charentes zijn gemaakt door een Cognac-producent uit een van de 2 departementen Charentes of Charente-Maritime, en wel alleen van eigen druiven. Als de wijn 24 uur in de gistkuipen is voegt men er een kleine hoeveelheid 1 of 2 jaar oude Cognac aan toe. De Pineau de Charentes kan zowel rosé als wit zijn. De rosé wordt gemaakt van de Cabernet Sauvignon, Cabernet franc, Malbec en rode Merlot, de witte van de Saint-Emilion, Folle Blanche, Colombard, Blanc Ramé, Jurançon blanc, Montils, Sémillon, Sauvignon en witte Merlot. Hij mag alleen op de markt worden gebracht met toestemming van een commissie van deskundige proevers, wier bevoegdheden tamelijk ver reiken. Zo kan deze commissie toestemming geven, maar ook weigeren, een langere rijpingstijd eisen of bepalen dat de hun ter keuring aangeboden Pineau moet worden gemengd met een wijn van hetzelfde type uit een andere wijngaard, en wel in door hen voorgeschreven hoeveelheden. Deze laatste bepaling werd aan de voorschriften toegevoegd met de bedoeling de kwaliteit te verbeteren van sommige wijnen uit de kuststreek, die, wanneer ze niet worden gemengd, een ziltige smaak houden.
De Pineau, een in Frankrijk zeer populair aperitief, moet een alcoholgehalte hebben van tussen de 16 en de 22°. De produktie ervan bedraagt ongeveer 20 000 hl per jaar.
