Bijbels Lexicon

Karina van Dalen-Oskam & Marijke Mooijaart (2017)

Gepubliceerd op 11-05-2017

Vrede

betekenis & definitie

Vrede op aarde, heilwens in de kerstboodschap; (in ruimere toepassing) vrede, rust.

In de nacht dat Jezus werd geboren, verschenen er engelen aan de herders in de velden rond Betlehem; zij zongen: ‘Eer aan God in de hoogste hemel / en vrede op aarde voor alle mensen die hij liefheeft’ (Lucas 2:14, NBV). De wat plechtige, soms ook schertsend of ironisch gebruikte heilwens vrede op aarde is door zowel de bijbel als door de weergave daarvan in kerstliederen beïnvloed.

Bijbelcitaat: Liesveldtbijbel (1526), Lucas 2:14. Prijs Gode inder hoochte, ende vrede opter aerden, ende den menschen een welbehaghen. (Statenvertaling (1637): vrede op aerden.)

Gebruiksvoorbeeld: Ik [heb] ondanks mijn christelijke opvoeding nooit begrepen waarom Kerstmis iets te maken zou hebben met vrede op aarde. (De Volkskrant 9-1-1999, p. 5W)

Gebruiksvoorbeeld: D’r is toch niks vredigers op aarde dan een rustig glaasje op de vrijdagavond. (D. Frenkel Frank, De kleinste hond ter wereld en andere eigentijdse ongemakken, 1980, p. 153)

Gebruiksvoorbeeld: Café’s eerder dicht. Dat brengt vrede op aarde in Meppel. (Meppeler Courant, maart 1993)

Ga heen in vrede, heilwens bij een afscheid.

De band van alle deze heilwensen met de bijbel is vaag; ook algemene en kerkelijke taal zullen hun invloed gehad hebben. Ga heen in vrede komt onder meer voor in een bijbelpassage waarin wordt verteld hoe Jezus werd gezalfd door een vrouw die gezondigd had; ‘En Hij zeide tot de vrouw: Uw geloof heeft u behouden, ga heen in vrede!’ (Lucas 7:50,NBG-vertaling; de NBV heeft hier ‘ga in vrede’). Deze afscheidsgroet wordt ook in de christelijke eredienst gebruikt ter afsluiting van een dienst. Verder komt het nog voor in schertsend taalgebruik.

Bijbelcitaat: Deux-Aesbijbel (1562), Lucas 7:50. Ende hy seyde tot der vrouwe: Dijn ghelooue heeft dy gheholpen, gaet henen in vrede.

Gebruiksvoorbeeld: ‘Ga heen in vrede’, buldert dominee Guyt. (NRC, jan. 1994)

Vrede zij met u, heilwens, begroeting of afscheidsgroet.

De bijbelse achtergrond van Vrede zij met u is iets duidelijker, alhoewel deze formulering niet letterlijk is terug te vinden. Zie het begin van een van de nieuwtestamentische brieven: ‘Van Paulus, apostel van Christus Jezus door de wil van God, en van onze broeder Timoteüs. Aan de gemeente van God in Korinte en aan alle heiligen in heel Achaje. Genade zij u en vrede van God, onze Vader, en van de Heer Jezus Christus’ (2 Korintiërs 1:1-2, NBV). Ook deze woorden worden wel schertsend gebruikt.

Bijbelcitaat: Liesveldtbijbel (1526), 2 Korintiërs 1:2. Genade si met v ende vrede van God onsen vader, ende onsen Heere Jesu christo.

Gebruiksvoorbeeld: Zijn doodlaken is kreukloos. Ook zijn huid. / Hij geurt naar bloemen. Vrede zij met hem. (G. Komrij, Alle gedichten tot gisteren, 1994 (De dode jongen, z.j.), p. 455)