(in de literatuur) en strekking zijn termen die, gebruikt met betrekking tot literaire werken, de betekenis hebben van: een bedoeling ten opzichte van het leven, in het bijzonder ten opzichte van het sociale of zedelijke leven. Het is duidelijk dat de altijd aanwezige band tussen kunst en leven de manifestatie van bedoelingen jegens het leven op velerlei wijzen kan en zal oproepen.
De term tendens blijft dan ook in de regel gereserveerd voor die gevallen waarin de bedoeling van de schrijver in een bijzondere verhouding staat tot het kunstwerk, en wel zodanig, dat het artistieke doel in een secundaire positie verkeert ten opzichte van een niet-artistiek doel: het bereiken van een effect op het gebied van levensbeschouwing. Niet het feit dat enigerlei opvatting of levensbeschouwing ten grondslag ligt aan een kunstwerk stempelt dit tot tendenswerk, maar de omstandigheid dat een mening of levensbeschouwing in de plaats schijnt te treden van strikt artistieke inspiratie en even dwingend en dynamisch de rol daarvan vervult: ook het tendenswerk wil de lezer of hoorder meevoeren, maar niet primair tot een werkelijkheidsinzicht, maar tot een overtuiging; de werkelijkheid van de schrijver dient slechts om die overtuiging — bij hem als uitgangspunt aanwezig — te bewijzen. De conclusie is a priori aanwezig, vaak fungerend als een leuze. Deze situatie vormt een ernstige bedreiging voor de artistieke waarde van het werk in kwestie, zodanig dat de term tendens gebruikt met betrekking tot literair werk veelal een diskwalificatie inhoudt. Niettemin is de tendensroman Max Havelaar (1860) van Multatuli een onomstreden meesterwerk; ook de uitgesproken sociale bedoelingen van Herman Heyermans’ drama’s hebben het gehalte van zijn artistieke inspiratie niet beperkt. Maar met dat van andere naturalistische schrijvers — bij hen werden de tendensroman en het probleemstuk een veelvuldig verschijnsel— deelt zijn werk in de situatie dat het door hen gestelde sociale of zedelijke probleem tegelijk ook een bouwstof vormt die het slechtst tegen de tijd bestand is. Het ideeëndrama vertoont overeenkomst met tendensliteratuur; de karakters en gebeurtenissen fungeren in het kader van een bepaalde wereldbeschouwing en hieraan ontlenen zij hun betekenis. Dichter bij het tendensdrama staat het probleemdrama, dat actuele levensproblemen behandelt; vaak kan het geheel tot de tendensliteratuur gerekend worden.
