(1) district in Belgisch-Kongo, Oostprovincie, 228 gg7 km2, 671 250 inw., van wie 3900 blanken. Het omvat de gewesten Stanleystad, Basoko, Banalia, Bafwasende, Opala, Yahuma, Isangi, Loeboetoe en Ponthierstad.
De voornaamste producten zijn palmolie, rijst, urenalobata, kassiteriet, rubber (hevea), koffie, hout, katoen en goud.(2), hoofdplaats van Oostprovincie, Belgisch-Kongo en van het gelijknamige district en gewest. Telde in 1951 70025 inwoners, van wie 2440 blanken, is het eindpunt van de bevaarbare Boven-Kongostroom, ten gevolge van de watervallen die de Kongostroom van de Loealaba afsnijden. De plaats is een der schilderachtigste steden van Belgisch-Kongo.
Stanleystad is het vertrekpunt van de spoorweg Stanleystad Ponthierstad (spoorweg van Opper-Kongo naar de Grote Meren) en van de voorname wegen naar Niangara, Iroemoe, Basoko. Het is een belangrijke transitopost en handelscentrum. Binnenlandse luchtlijnen van de Sabena verbinden het met Leopoldstad (2181 km), Oesoemboera via Iroemoe en Gostermansstad, Coquilhatstad via Libenge en Bangui, met Albertstad via Kabalo, Kongolo, Kindoe, met Boeta. De Sabena en de Sobelair verbinden het eveneens rechtstreeks met Brussel, nl. via Tunis, Caïro, Khartoem en Joeba en ook langs de Nijlweg. Het bezit lagere, beroeps- en normaalscholen, een landbouwschool, een school voor candidaatklerken, een school voor inlandse medische assistenten. Het is de zetel van een rechtbank van 1ste aanleg.
(3), vroegere benaming van de huidige Oostprovincie in Belgisch-Kongo, groot 528 527 km2, met (ig4g) 2 2g7 270 inw. (d.i. ruim 4 inw. per km2), van wie 8830 niet-inlanders, omvat de districten Stanleystad, Oeële, Kibali-Itoeri. Als voornaamste economische factoren gelden de katoenteelt, het oogsten van palmpitten, de teelt van de robusta-koffie en van hevea, het ontginnen van goud in het district Kibali-Itoeri.
De inlandse landbouw brengt ook rijst voort en teelt belangrijke voedingsplanten. De herdersstammen van het N.O. van Kibali-Itoeri fokken zwaar vee (1949: ca 11 000 runderen). De Europese veefokkerijen telden in 1949 6000 stuks. Dank zij haar klimaat en haar natuurlijke rijkdommen gaat deze provincie een prachtige opbloei tegemoet. In 1949 waren er 3000 fokkerijen. Haar wegennet bevatte in 1949: 18 120 km, w. v. 4540 km hoofdwegen, behoorlijk toegerust met benzinestations, garages, hotelof etappehutten. Een geregelde autodienst verzekert de verbinding tussen de voornaamste centra en de Kongo-Nijlbaan. Het aanleggen van een weg of van een spoorweg tussen Stanleystad en Gostermansstad wordt overwogen.
