Engels physicus (Spring Grove bij Nelson, Nieuw-Zeeland, 30 Aug. 1871 - Cambridge, Engeland, 19 Oct. 1937), studeerde aan het Canterbury College, Christ Church (N.-Z.); werkte van 1895-1898 in het Cavendish Laboratorium te Cambridge (Eng.) onder Sir J. J.
Thomson; was van 1898-1907 hoogleraar aan de Mc Gill University te Montreal, Canada; van 1907-1919 Langworthy professor te Manchester; van 1919-1937 Cavendish professor te Cambridge. Als researchstudent te Cambridge ontwierp hij een magnetische detector voor draadloze golven, vond hij o.a. de wetten voor de beweging van ionen in een gas en onderscheidde hij de alpha- en bêta-stralen van uranium. Te Montreal ontdekte hij o.a. thoriumemanatie, formuleerde hij te zamen met F. M. Soddy de hypothese dat het verschijnsel der radioactiviteit berust op een spontane transformatie der elementen en stelde hij vast dat alphadeeltjes geladen heliumatomen zijn. Uit de proeven over de verstrooiing van alphastralen, welke hij te Manchester met zijn medewerkers uitvoerde, besloot hij in 1911 dat een atoom bestaat uit een zeer kleine kern, waaromheen de electronen zich bewegen (zie atoommodel).Deze proeven leidden hem in 1919 ook tot de eerste kunstmatige kerntransformatie met a-stralen (zie kernphysica). Ook in Cambridge werden onder zijn leiding tal van fundamentele onderzoekingen verricht betreffende de radioactieve stralingen en de natuurlijke en kunstmatige transformatie van elementen. In deze periode viel o.a. de eerste kerntransformatie door versnelde protonen (J. D. Cockcroft en E. T.
S. Walton, 1932) en de ontdekking van het neutron (J. Chadwick, 1932), welke laatste de bevestiging vormde van een reeds in 1920 door Rutherford uitgesproken vermoeden. De buitengewone verdiensten van Rutherford vonden erkenning door tal van wetenschappelijke onderscheidingen, door de toekenning van de Nobelprijs voor Chemie (1908), benoeming tot Knight (1914) en tot Baron (1931). Bij deze laatste onderscheiding nam hij de titel Baron Rutherford of Nelson aan.
Bibl.: Radioactive Substances and their Radiations (Cambridge 1912); samen met J. Chadwick en C. D. Ellis, Radiations from Radioactive Substances (Cambridge 1930); voorts: The Newer Alchemy (Cambridge 1937).
Lit.: M. de Broglie, The Right Hon. Lord R. of Nelson, Nature 129, 1932, blz. 665; J. Chadwick e.a., The Right Hon. Lord R. of N., Nature 140, 1939, blz. 746; A. S. Eve, R. (Cambridge 1939).
