Duits wijsgeer (Blanken-berg bij Keulen 9 Dec. 1828 Chicago 15 Apr. 1888), door Karl Marx en latere sociaal-democraten als de filosoof van de arbeiders gevierd. Hij was oorspronkelijk leerlooier en verwierf zich als autodidact zijn wetenschappelijke ontwikkeling.
In de V.S. was hij als journalist werkzaam. De godsdienst moet volgens hem door de sociaaldemocratische ideeën vervangen worden. Hij was met Marx en Engels aanhanger van de historischmaterialistische geschiedbeschouwing. Zijn ethiek is sociaal gericht; zijn kennistheorie empiristisch. Het bestaan van een ding op zichzelf werd door hem bestreden.Bibi.: Das Wesen der menschlichen Kopfarbeit (1869; Ned. vert. 1903); Briefe über Logik, speziell demokratisch-proletarische Logik (1880-1883); Das Aquisitder Philosophie (1887); Die Religion der Sozialdemokratie (1895; Ned. vert. 1902); Gesammelte Schriften (3 dln, 1911); Dietzgen-Brevier (1915).
Lit.: H. Roland Holst—van der Schalk, De Philosophie van Dietzgen en haar beteekenis voor het proletariaat (1910, Duits: München 1910); E. Untermann, Die logische Mangel des engeren Marxismus v. G. Plechanow gegen J. D. (München 1910); A.
Hepner, J. D.’s philosophische Lehren (1916, 2de dr. 1922); C. H. Ketner, J. D.,een socialistisch wijsgeer (1919).
