Sir, Brits zeeofficier en beroemd Arctisch ontdekkingsreiziger (Spilsby, Lincolnshire, 16 Apr. 1786 - N. IJszee 11 Juni 1847), nam dienst bij de Britse Marine en onderscheidde zich spoedig op enkele avontuurlijke tochten door navigatorische bekwaamheid.
In 1808 tot officier bevorderd, spreidde hij grote moed ten toon in verschillende gevechten; door een en ander vestigde hij reeds vroegtijdig de aandacht op zich.Zijn loopbaan als Poolonderzoeker nam in 1818 een aanvang, toen hij werd aangewezen als tweede bevelhebber en commandant van een der beide schepen op de expeditie onder Buchan, uitgezonden om tussen Groenland en Spitsbergen zo ver mogelijk naar de Noordpool door te dringen. Ernstige schade aan zijn schip noopte Buchan tegen de zin van de voortvarende Franklin op 80° 34' N.Br. het bevel te geven tot de terugtocht. Franklin’s faam als Arctisch explorateur werd voor goed gevestigd door twee tochten in het noordelijkste deel van het Amerikaanse continent. Op de eerste (1819-’22) werd hij o.m. vergezeld door Back en Richardson; in Canada werden tolken, voyageurs en ander hulppersoneel aangenomen. De expeditie bereikte na een moeilijke tocht de mond der Coppermine-rivier, om vervolgens in wankele kano’s de IJszee tot Kaap Turnagain te exploreren. Op de terugweg werden vreselijke ontberingen geleden; verschillende deelnemers verloren het leven, doch Franklin en zijn voornaamste medewerkers wisten op het nippertje de hongerdood te ontkomen. De tweede tocht (1825-’27) voerde Franklin, inmiddels tot kapitein-ter-zee bevorderd, opnieuw met Back en Richardson, langs de Mackenzie tot de monding dezer rivier, van waaruit, zowel naar het Oosten als het Westen, grote stukken van de Amerikaanse Arctische kust voor de eerste maal werden opgenomen. Franklin werd ongeveer anderhalf jaar na zijn terugkeer in de adelstand verheven. De beide juist genoemde expedities werden ondernomen in samenhang met een aantal tochten voor het zoeken van de N. W. Doorvaart, waarvoor in Britse officiële kringen een sterk opgeleefde belangstelling bestond en waarbij figuren als Parry en Ross als expeditieleiders belangrijke resultaten verkregen, zonder het fel begeerde doel echter te bereiken. Ter bekroning dezer pogingen werd een nieuwe, grootse expeditie opgezet, welke met de schepen „Erebus” en „Terror” zou uitzeilen. Franklin, die van 1837 tot 1844 gouverneur van Tasmanië was geweest, toonde zich zeer begerig de expeditie te leiden en daar de Admiraliteit meende hem moeilijk te kunnen passeren, werd hij, hoewel reeds 59 jaar oud, aan het hoofd er van gesteld. Het is een der grootste drama’s geworden in de Arctische ontdekkingsgeschiedenis. In Mei 1845 verlieten de beide schepen met een uitgelezen bemanning van 129 koppen de Theems; eind Juli gaven zij in de Melville-baai post en goede berichten aan een walvisvaarder mee; daarna is de expeditie met alle deelnemers voorgoed verdwenen. Omdat voor vijf jaar voorraden waren meegenomen, begon men eerst na drie jaar ongerust te worden, toen elk bericht uitbleef. Veertig reddingsexpedities zochten bijna dertig jaar naar sporen en relieken; de Britse Regering had reeds lang tevoren alle officiële bemoeiingen gestaakt. Van 1857 tot 1859 gelukte het op een door Franklin’s weduwe gefinancierde, voorbeeldeloos uitgevoerde tocht aan Mc Clintock het lot der expeditie te achterhalen. De twee schepen waren reeds in Sept. 1847 vastgevroren in Victoriastraat en langzaam naar het Z.W. afgedreven, tot zij in Apr. 1848 door de bemanningen verlaten waren. Tevoren, op 11 Juni 1847, was de expeditieleider overleden. De overgeblevenen hadden daarna getracht over het ijs langs de W. en Z. kust van King William Land de Groote Vischrivier te bereiken, doch waren allen omgekomen.
De bezielende invloed van Franklin’s leven en daden op latere, vooral Engelse ontdekkingsreizigers is groot geweest.
K. W. L. BEZEMER
Bibl.: Narrative of a Journey to the shores of the Polar Sea, in the years 1819, ’20, ‘21 and ‘22 (London 1823); Narrative of a Second Expedition to the shores of the Polar Sea in the years 1825, 1826 and 1827 (London 1828).
Lit.: Mc Clintock, Voyage of the ,,Fox” in the Arctic Seas: A narrative of the Discovery of the Fate of Sir John Franklin (London 1859); Albert H. Markham, The Life of Sir John Franklin (London 1891); Clements R. Markham, The Lands of Silence (Cambridge 1921); R. J. Gyriax, Sir John Franklin’s Last Arctic Expedition (London 1939).
