een der bekendste Engelse ontdekkingsreizigers (Marton, Yorkshire 27 Oct. 1728-Hawai 14 Febr. 1779), was van boerenafkomst. Sinds 1746 voer hij in de kolenhandel langs de Engelse kust en in 1755 nam hij dienst bij de Britse marine.
Nadat hij in de Zevenjarige oorlog eerst had deelgenomen aan de blokkade van de Franse kust, ging hij in 1758 naar Canada, waar hij door zijn uitstekende kartografische opnemingen de opvaart van de vloot op de St. Laurens zeer vergemakkelijkte. In de volgende jaren voerde hij de kartografische opneming van New-Foundland uit, en nam hier in 1766 een zonsverduistering waar, waardoor de aandacht op hem werd gevestigd. In deze jaren slaagde hij er tevens in zijn aanvankelijk geringe ontwikkeling op peil te brengen.
In 1768 zond de Royal Society hem met het schip „Endeavour” naar het in 1766 door Wallis ontdekte eiland Tahiti om de aldaar goed waar te nemen overgang van Venus te bestuderen. Rond Kaap Hoorn voer hij naar Tahiti, waar de geplande waarneming plaats vond, en bereikte verder westwaarts zeilend de oostkust van Nieuw-Zeeland, dat hij geheel omvoer, en waarvan hij aantoonde, dat het uit 2 eilanden — gescheiden door Cook Street — bestaat. Op de terugreis voer Cook langs de oostkust van het Australische vasteland en leverde aldus het bewijs, dat Tasman’s opvatting van de samenhang van Nieuw-Holland en Nieuw-Zeeland onjuist was. Bovendien is de verkenning van de vruchtbare oostkust (verricht gedurende het jaar 1770) van grote invloed op de latere vestiging der Engelsen in dit gebied geweest.
Via Nederlands-Indië keerde Cook naar Engeland terug.Slechts korte tijd vertoefde hij in zijn vaderland, tot hij in 1772 wederom werd uitgezonden met de schepen ,,Resolution” en „Adventure” tot nader geografisch onderzoek van de Zuidelijke Grote Oceaan, omdat men nog altijd hoopte een onbekend vasteland te ontdekken, doch deze reis van 1772-1775 bewees, dat een dergelijk land niet bestond. Van Kaap de Goede Hoop naar het Z. varend overschreed hij de Poolcirkel (Jan. 1773), en grotendeels binnen deze blijvend, voer hij oostwaarts en zette ten slotte koers naar Nieuw-Zeeland. Terwijl op zijn eigen schip de „Resolution” Cook doeltreffende maatregelen had weten te nemen om aan de gevreesde ziekte, de scheurbuik, te ontkomen, woedde deze hevig op de „Adventure”, zodat het gewenst was op Tahiti herstel te zoeken en voedsel in te nemen. In Sept. 1773 verlieten de schepen Tahiti en bereikten via de door Tasman ontdekte Tonga-eilanden Nieuw-Zeeland, van waaruit Cook met de Resolution opnieuw koers zette naar het Zuidpoolgebied, en op 1060 W.L. v.
Gr. het zuidelijkst tot die tijd bezochte punt nl. 70° Z.Br. bereikte.
Over Paas-eil., de Marquesas, Tahiti, de Nieuwe Hebriden en Nieuw Caledonië bereikte Cook in Oct. 1774 opnieuw Nieuw-Zeeland, vanwaar hij voor de derde maal in oostelijke richting voer, ditmaal met Kaap Hoorn als doel, vandaar werd gevaren naar Kaap de Goede Hoop, op welke reis Zuid-Georgië werd ontdekt (Jan. 1775). In Juli 1775 was Cook in Engeland terug.
De regering besloot hem nogmaals uit te zenden voor een onderzoek van de Noord-Westelijke Doorvaart. Met de schepen „Resolution” en ,,Discovery” verliet hij in 1776 Engeland, bereikte via Nieuw Zeeland en Tahiti in Jan. 1778 het eiland Kanai van de Hawaiïeilanden. Van hieruit oostwaarts varend werd de westkust van Amerika bereikt, welke door Cook gevolgd werd, tot in de Behring Straat op 790 29' N.Br., waar het ijs hem tot omkeren dwong. Cook keerde terug naar het eiland Hawaiï, waar hij enige tijd zeer vriendschappelijk verbleef.
Doch toen hij wegens reparatie van de Resolution kort na zijn vertrek voor een tweede reis naar de Behring Straat naar het eiland terugkeerde, ontstond er misverstand tussen de inlanders en het scheepsvolk, wat aanleiding gaf tot vijandig optreden van de inboorlingen, ten gevolge waarvan Cook werd vermoord (Kealakekua Baai, begin 1779). Aan Cook dankt Engeland hoofdzakelijk zijn koloniaal bezit in Australië en Oceanië.
PROF. DR H. J. KEUNING
Bibl.: An account of a voyage round the world in the Endeavour (2 dln, 1773); A voyage towards the South Pole and round the world (2 dln, 1777); A voyage to the Pacific Ocean to determine the Position and Extent of the West side of North-America (3 dln, 1784, het laatste deel geschreven door J. King).
Lit.: J. A. Williamson, C. and the Opening of the Pacific (1946); J. R.
Muir, Life and Achievements of Capt. C. (London 1939).
