(spr. uit Ha-oessa), een negervolk in het N. van de Britse kolonie Nigerië. Eigenlijk zijn de Haussa een mengsel van vele stammen en volken, waarin ook het blanke element niet ontbreekt, zodat de lichamelijke kenmerken nogal uiteenlopen, maar in *t algemeen een wat fijner type vormen dan dat van de echte Soedan-negers.
De taal is grotendeels van Hamietische oorsprong. Aangezien er geen Haussa-staten meer bestaan, rekent men diegenen tot de Haussa, welke het Haussa als moedertaal spreken. Een 5½ millioen van deze lieden vormen een gesloten bevolking in de emiraten Sokoto, Katsina, Kano en Zaria in Noord-Nigerië. Maar Haussa vindt men verder in alle dorpen van Noord-Nigerië buiten deze emiraten en Haussa-kolonies treft men ook ver daarbuiten in havensteden aan. Want de Haussa zijn in de Soedan het handelsvolk bij uitnemendheid en zo is hun taal de verkeerstaal geworden tot ver buiten hun eigenlijk gebied. Behalve ondernemende kooplieden zijn de Haussa goede landbouwers en veetelers, en ze munten ook uit in verschillende soorten van handwerk.
Als soldaten in het Britse leger maken zij een goed figuur. Waar zij op economisch gebied zo domineren, zullen ze in het zich ontwikkelende inheemse leven waarschijnlijk een belangrijke rol spelen.In de Middeleeuwen werden er verschillende Haussa-staten gevormd. Volgens de legende was de eerste heerser een zoon van de koning van Bagdad, die na een heldendaad met een inheemse koningin trouwde (vgl. de zgn. afstamming van de Ethiopische keizers van koning Salomo). Na zijn dood werd het land onder zijn 7 zoons verdeeld. Ondanks onderlinge strijd oefenden de Haussastaten toch grote invloed uit op de omringende landen. In 1810 werden ze door het pas gestichte Foelbe-rijk onder Osman dan Fodio veroverd. Dit had echter geen invloed op de dominerende economische positie van de Haussa, die zeker ook niet geschokt is na de vestiging van het Britse gezag.
Van Kano, hun voornaamste markt, is wel beweerd, dat het de grootste marktplaats ter wereld is; er komen dagelijks tienduizenden bezoekers. Op enige heidense Haussa-sprekende stammen na, zijn de Haussa Islamieten, ten minste in naam.
Lit.: G. K. Meek, The Northern Tribes of Nigeria (Oxford 1925); A. Burns, History of Nigeria, 4th ed. (London 1948)*
