Italiaans humanist, historicus en taalkundige (Florence 19 Mrt 1503 18 Dec. 1565), studeerde rechten en talen, leidde als anti-Mediceïsch gezinde na de terugkeer van de Medici in Florence (1530) een zwervend leven, tot hertog Cosimo I hem terugriep (1543) en hem de opdracht gaf tot het schrijven van zijn Storia Fiorentina, gaande over de periode 1527-1538. Zijn verdere productie is uiterst gevarieerd: vertalingen, meestal petrarkistische gedichten, het blijspel La Suocera, verhandelingen (oorspr. lezingen) over Dante en Petrarca, de lijkrede voor Michelangelo (1564) en bovenal het dialogenboek L’Ercolano (1562) waarin hij voor de superioriteit en de rechten van het zuiver Florentijns als „de” Italiaanse taal opkomt.
Dit werk geeft hem een plaats van gewicht in de „Questione della lingua” (z Italië, letterkunde). De Storia Fiorentina, in 16 boeken, eens voor onpartijdig en zakelijk aangezien, geldt sinds Tiraboschi als louter bedoeld ter verheerlijking van hertog Cosimo.DR MR H. VAN DEN BERGH
Bibl.: Opere, m. inl. d. A. Racheli, 2 dln (Trieste 1858-59); uitg. v. d. Storia Fiorentina in 2 dln (Firenze 1937); van La Suocera (Trieste 1858); Sonetti spiritual! (Firenze 1573); Lezioni su Dante e prose varie (Firenze 1841, 2 dln); L’Ercolano (Firenze 1841-’42).
Lit.: G. Manacorda, B. V. l’uomo il poeta il critico (Pisa 1903, fundamenteel); V. Fiorini, Gli anni giovanili di B. V., in Miscell. Venturi (Pisa 1923); M. Lupo Gentile, Studi sulla storiogr. fior. alla corte di Cosimo I (Pisa 1905); over V.’s aristotelisme in: La Rinascita IV (1941), pp. 148 vgg.
