(lat. Senatus) het hoogste regee^ ringscollege in het oude Rome, in den koningstijd bestaande uit bejaarde leden van het patricische volk, die den koning als raad van state ter zijde stonden, en na zijn dood de regeering voerden, totdat de interrex de verkiezing van een nieuwen koning tot stand had gebracht.
Het aantal senatoren in dien tijd is onbekend, doch 509 werd de S. door de eerste consuls aangevuld met aanzienlijke plebejers en het aantal op 300 gebracht. De senaatslijst werd samengesteld door de censoren, terwijl het bekleeden van enkele ambten een zeker recht gaf op toelating tot den S.; Sulla vermeerderde het aantal senatoren tot 600, later kwam het nog op 900 en 1000, Augustus herstelde het oude getal. Aan het hoofd van den S. stond de princeps senatus, doch deze had niet de rechten van een president; de onderscheidingsteekenen van een senator waren de tunica met breede purperen zoom, een bijzonder soort schoenen en een gouden ring; de vereischte leeftijd daalde van 60 tot 27, 30 en eindelijk 25 jaren. Er waren voorts verschillende rangklassen onder de senatoren. De S. werd samengeroepen door de hoogste magistraten, later ook door de volkstribunen; de stemming geschiedde, nadat de leden hun stem in bepaalde volgorde hadden uitgesproken, door uiteengaan in groepen. De senaatsbesluiten (senatus consulta) waren geen wetten; de S. beraadslaagde alleen over de wetsvoorstellen, vóór deze in de comitiën in behandeling kwamen, en gaf zijn voorafgaande goedkeuring (senatus auctoritas). De eigenlijke werkzaamheid van den S. was meer het bestuur; hij had het oppertoezicht op den godsdienst, de schatkist, het zenden en ontvangen van gezantschappen, enz. Onder de keizers kwam er dikwijls verandering in de bevoegdheid van den S.; zoo oefende hij b.v. met het leger grooten invloed op de keuze der keizers. De S. verdwijnt na de oostgotische koningen tegen het eind der 6de eeuw geheel; Rome kreeg voor het eerst weer een S. in 1143.Naar het voorbeeld van Rome werden later in verschillende groote steden senaten gevormd; ook thans nog noemt men in sommige landen (b.v. Frankrijk en België) S. dat gedeelte der wetgevende macht, dat bij ons den naam draagt van Eerste Kamer der StatenGeneraal; in Rusland is de S. het college, dat onder voorzitterschap van den czaar belast is met de uitvoerende macht. Voorts heeft men senaten aan de hoogescholen, enz.
