(Typographie). De mechanische vermenigvuldiging van geschriften door middel van afzonderlijke letterteekens die tot woorden worden gerangschikt en vervolgens in een toestel, pers geheeten, met kleurstof (inkt) worden bestreken en op papier worden overgebracht.
De B. eischt de onmiddellijke samenwerking van zetter en drukker. De eerste rangschikt de losse letterteekens tot woorden; deze teekens bevinden zich in een langwerpig vierkante, 3 cM. diepe kast, die door tusschenschotjes in een groot aantal bakjes is afgedeeld (zie Letterkast) en worden door den zetter in den zethaak naast elkaar geplaatst, totdat een regel is verkregen (zie Letterzetten); het aldus gezette wordt in ijzeren ramen vastgeschroefd en bij de gewone drukpersen op een horizontale plaat of tafel gelegd, die, als de pers in beweging wordt gesteld, gedurig heen en weer (van het voorgedeelte der pers naar achteren en terug) wordt geschoven of gereden; het zetsel, thans de vorm geheeten, komt bij dat heen en weer schuiven eerst in aanraking met inktrollen, die den vorm even aanraken, voldoende om de koppen der letters met een dun laagje inkt te bestrijken, en gaat onmiddellijk daarop onder een cylinder door, die op het oogenblik dat de vorm onder haar doorgaat ronddraait, het te bedrukken papier meevoerende en op den vorm drukkende, zoodat de inktlaag van den vorm op het papier wordt overgebracht; het bedrukte vel papier wordt, na de rondvoering, door den cylinder losgelaten en door een waaier opgevangen, die het uitgespreid houdt, zich voorover buigt en het vallen iaat; de met den vorm beladen tafel keert intusschen op haar weg terug en de verrichting herhaalt zich op dezelfde wijze.Het overbrengen van figuren en teekens op papier was reeds vele eeuwen voor de uitvinding der drukkunst met losse, duurzame typen of letters, in China bekend; in dit land werd hetgeen op papier gebracht moest worden, in houten borden of tafels uitgesneden; deze methode wordt thans nog in China gevolgd; in den aanvang der 15fl(' eeuw werden op dergelijko wijze, die xylographie wordt geheeten, ook hier en daar in Europa ' speelkaarten, plaatjes voor gebedenboeken enz. gedrukt; later trachtte men zoodoende ook geschriften te vermenigvuldigen, doch het omslachtige der bewerking deed de toepassing ervan beperken; het meest bekende boek, dat op deze wijze werd uitgevoerd, is de Donatus, een uittreksel uit de groote latijnsche spraakkunst van Aelius Donatus, het schoolboek bij uitnemendheid der middeleeuwen. Sinds drie eeuwen betwisten Duitschland, Nederland en Italië elkander de eer, de geboorteplaats der boekdrukkunst met losse, tot woorden te rangschikken en voor duurzaam en algemeen gebruik geschikte teekens te zijn. In de 15l)e eeuw golden algemeen Gutenberg en Fust als de uitvinders dezer drukmethode. Een eeuw later gingen in Holland hiertegen stemmen op en stelde dit land zich zelf voor als de geboorteplaats dezer kunst, vooral bij monde van Iladrianus Junius, die in zijn Batavia, een werk dat in 1588 te Leiden gedrukt werd, het volgende verhaalt. In de eerste helft der 15de eeuw leefde te Haarlem een zekere Laurens Janszoon, wegens zijn hoedanigheid van kerkbewaarder Koster of Coster bijgenaamd; deze sneed op een wandeling in het Haarlemmerhout letters in de schors van een boom en maakte de stukken schors vervolgens van den boom los; een dezer letters liet hij in ’t zand vallen, waarop een indruk van die letter in het zand achterbleef; dit bracht hem op het denkbeeld om met losse letters te drukken; met zijn schoonzoon Thomas Pieterszoon werkte hij dit denkbeeld verder uit, vervaardigde een serie losse houten letters, bereidde een taaie kleurstof en drukte het eerst het werk Spieghel onsa' behoudenisse (Speculum humanae salvationis); in de plaats van houten letters vervaardigde hij weldra looden, daarna tinnen; er werden knechts aangenomen; één dezer, Johann Gutenberg, stal in een kerstnacht de voornaamste gereedschappen van zijn patroon, ging daarmede over Amsterdam en K?ulen naar Mainz, en gaf in 1442 het door hem gedrukte werk Doctrinale van Alexander Gallus, alsmede de verhandelingen van Petrus Hispanus, in het licht.
Op grond van oude geschriften en van ernstig, zoo niet onbevooroordeeld onderzoek, geldt buiten Nederland echter algemeen Gutenberg als de uitvinder der B. (zie Gutenberg) en wordt Mainz in de geleerde en bibliographische wereld als de geboortestad ervan erkend. Behalve Koster en Gutenberg worden nog Albiecht Pfister te Bamberg (geb. omstreeks 1420, overl. einde 15,lu eeuw) en de italiaan Panfilio als de uitvinder der B. genoemd.
