Het begrip geleerd heeft 2 verschillende betekenissen:
1. geleerd - GELEERD, bn. van eene ladder voorzien, aan of met eene ladder afgebeeld (schertsende volksuitdrukking op voormalige uithangborden, met onverholen toespeling op geleerd in den zin van met kennis toegerust): het geleerde varken, het varken aan de leer.
2. geleerd - GELEERD, bn. (-er, -st), wel onderwezen, door onderricht bekwaam gemaakt, bekwaam ervaren, geoefend hij is goed geleerd;
— hij is wijs en wel geleerd, die alle ding ten beste keert, die alles ten goede weet te duiden;
— hij is geen letter geleerd, hij weet heelemaal niets, is zeer onwetend;
— Zuidn.) door ondervinding wijs of voorzichtig geworden nu zal hij zoo iets niet meer doen: hij is geleerd, nu heeft hij leergeld gegeven;
— (van dieren) gedresseerd: in andere spellen zag men geleerde dieren; een geleerd aapje;
— in eene of meer wetenschappen bijzonder ervaren, met uitgebreide kennis toegerust, t. w. in toepassing op de kennis die uit boeken geput wordt: een geleerd schrijver; een zeldzaam geleerd man; de geleerdste philologen;
— die geleerd wil worden, moet vroeg opstaan, moet vlijtig arbeiden;
— de geleerde stand, de stand der geleerden, der personen die zich aan de beoefening der wetenschappen wijden;
— de geleerde wereld, gezamenlijke benaming voor de personen, die zich aan de beoefening der wetenschappen wijden, de wereld der geleerden;
— een geleerd genootschap, eene geleerde maatschappij, een genootschap of maatschappij ter bevordering van wetenschappelijke kennis;
— (ook in ongunstigen zin, van iem. die ondanks alle belezenheid en verzamelde wetenschap toch weinig oordeel, smaak of verstand toont of in de dingen der wereld als een dwaas handelt): de geleerdsten zijn de wijsten niet; geleerde Hen, verkeerde Hen; hoe geleerder, hoe verkeerder of hoe geleerder, hoe gekker;
— (van boeken, betoogen, gesprekken en soortgelijke uitingen van den geest) op het gebied der wetenschappen betrekking hebbende: geleerde boeken; een geleerd betoog eene geleerde verhandeling; zij waren verdiept in een geleerd gesprek;
— (van boeken, betoogen, gesprekken enz.) blijken dragende van de uitgebreide belezenheid en kennis van den schrijver of spreker, rijk aan wetenswaardige zaken, met veel studie uit boeken opgezameld het geleerde opstel van uw vriend; geteerde dissertatiën;
— (van zaken waarover men schrijft of spreekt) tot het gebied der wetenschappen behoorende: hij schrijft alleen over geleerde onderwerpen; over welk geleerd onderwerp spreekt gij daar ?; een geleerd vraagstuk;
— (van zaken waarover men schrijft of spreekt) veel kennis vereischende om goed begrepen te worden, niet gemakkelijk te verstaan, ingewikkeld, moeilijk, zwaar van zulke geleerde dingen begrijp ik niets;
— er geleerd uitzien, er uitzien als iets dat alleen lieden van studie verstaan kunnen als iets dat van belezenheid en kennis getuigt;
— dat ziet er geleerd uit, dat is een moeilijk geval, dat is eene leelijke historie;
— dat is mij te geleerd, dat gaat mijne kennis te boven, dat kan ik met mijn eenvoudig verstand niet begrijpen, (ook) in scherts gezegd van zaken die niet te hoog zijn, maar die men te vreemd of te ongerijmd vindt om ze te kunnen begrijpen;
— eene geleerde opvoeding, eene opvoeding, bestemd om een jongmensch tot de beoefening der wetenschap voor te bereiden;
— de geleerde talen, de talen die alleen door lieden van wetenschap plegen beoefend te worden, voorheen inz. gezegd van de classieke talen der oudheid;
— een geleerd hoofd of een geleerde kop, een hoofd dat door de trekken van het gelaat, door de uitdrukking der oogen enz. getuigt, dat de persoon iem. van veel studie en kennis is;
— bw. op eene geleerde wijze, op eene wijze die van veel studie en belezenheid getuigt (in toepassing op schrijven en spreken).
