Kapitaal. - Dit woord heeft verschillende beteekenissen naar gelang van het verband, waarin het wordt gebruikt. Bij een schuldvordering verstaat men eronder de hoofdsom (capitalis pars debiti) in tegenstelling met de rente. Bij een vermogen die bestanddeelen welke bestemd zijn om inkomsten op te leveren (effecten, landerijen, enz.), althans in geld waardeerbare voordeelen (eigen huis, jachtterrein, enz.). Bij een bedrijf dus al hetgeen daarin is gestoken. In de boekhouding wordt het steeds in geld uitgedrukt.
Bij dubbele boekhouding wordt het beschouwd als een schuld aan het aansprakelijk hoofd en dus ook op de balans onder de passiva opgenomen. Iedere niet uitgekeerde winst vermeerdert het k., ieder verlies vermindert het. Vooral bij naamlooze vennootschappen wordt veelal het kapitaalbedrag nominaal zooveel mogelijk ongewijzigd gelaten. Hetgeen uit de winst in het bedrijf wordt gelaten wordt dan op reserverekeningen geboekt. Nemen echter de bedragen daarvan buitengewoon toe, zoo wordt soms een deel ervan naar de kapitaalrekening overgebracht met uitreiking van nieuwe aandeelen, zgn. bonus-aandeelen. Van den anderen kant nopen groote verliezen soms tot afschrijving van een deel van het kapitaal. De aandeelen worden tot een kleiner nominaal bedrag teruggebracht (kapitaalreductie). De wet verplicht de bestuurders eener naaml. venn. om, zoodra hun mocht blijken, dat het geplaatste kap. een verlies van 50% heeft ondergaan, daarvan aankondiging te doen.
Indien het verlies 75% beloopt is de venn. van rechtswege ontbonden en zijn de bestuurders persoonlijk en hoofdelijk voor het geheel jegens derden verantwoordelijk voor alle verbintenissen, welke zij, nadat het bestaan van die vermindering aan hen bekend was of moest bekend zijn, hebben aangegaan (art. 47 K.). — Men onderscheidt het kapitaal eener naaml. vennootschap veelal in maatschappelijk kapitaal, d. i. het k., zooals het in de statuten is vastgesteld, geplaatst kapitaal, d. i. het k., waartegen aandeelen zijn uitgegeven, dus het maatschappel. kap. verminderd met dat deel, waarvan de aandeelen door de vennootschap nog in portefeuille worden gehouden, en gestort kapitaal, d. i. het totaal der bedragen, welke aandeelhouders op hunne aandeelen hebben gestort. — Verder onderscheidt men het in eenig bedrijf gestoken kap. veelal in vast en omloopend kap. Het eerste omvat al hetgeen bestemd en vatbaar is om gedurende langen tijd te worden gebruikt, als grond, gebouwen, werktuigen, enz. Waardevermindering door het gebruik is daarbij niet uitgesloten. Veelal wordt daarvoor ieder jaar een gedeelte van den kostprijs afgeschreven. Het omloopend kap. omvat al hetgeen bij de uitoefening van het bedrijf moet worden verbruikt, wil het aan zijn doel beantwoorden, zooals grondstoffen, hulpstoffen, contanten vereischt voor aanschaffing daarvan en voor betaling van arbeidsloon, het voortgebrachte, enz. Geen dezer bestanddeelen is bestemd langen tijd ongewijzigd in het bedrijf aanwezig te blijven. Hoe sneller ze worden omgezet, hoe beter. De geldswaarde van alle deze bestanddeelen te zamen duidt men veelal aan als bedrijfskapitaal.
Hieronder begrijpt men dus meestal niet het vaste kap. van een bedrijf.— In de economie begrijpt men onder het begrip kapitaal in maatschappelijken zin meestal die goederen, welke niet dienen tot rechtstreeksche behoeftenbevrediging, maar tot voortbrenging van nieuwe goederen. Het omvat dus werktuigen, fabrieken, grond- en hulpstoffen, halffabrikaten, enz. Sommige zaken zijn al naarmate van de bestemming eraan gegeven soms kap., soms niet (zoo b.v. brandstoffen). Voorwerpen voor directe behoeftenbevrediging worden soms tot het maatschappelijk kap. gerekend, voor zoover ze n.l. dienen om den arbeider te onderhouden tot de voltooiing van het eindproduct. Of ook de grond als factor der productie eronder moet worden gerekend, wordt verschillend beoordeeld. Verkeers- en ruilmiddelen maken zeer zeker deel ervan uit. — Aanwending van kapitaal bij de voortbrenging is haast onontbeerlijk. Reeds de minst ontwikkelde volksstammen maken gebruik van eenige werktuigen: pijlen, bijlen enz. Het vervaardigen ervan is slechts mogelijk voor zoover niet bevrediging der directe behoeften beslag legt op alle werkzaamheid.
Kapitaalvorming eischt aanwending van arbeidskracht zonder dat deze dadelijk voordeel oplevert. Men spreekt wel van voortbrenging langs een omweg. Het voordeel dier productiewijze ligt deels in een betere aanwending der verbruikte kracht, deels in de mogelijkheid van arbeidsverdeeling. Bij de industrieele ontwikkeling neemt het kap. een steeds grooter aandeel in de productie. Vergel. KAPITALISME en RENTE.
Veel is er gestreden over de vraag, of maatschappelijk kap. door sparen wordt gevormd. Zij die het ontkennen wijzen erop, dat het uit goederen bestaat en deze slechts door arbeid kunnen worden verkregen. Deze zienswijze is echter eenzijdig en ziet over het hoofd, dat zonder sparen geen geld voor productieve doeleinden zou worden beschikbaar gesteld. Van den anderen kant denke men niet, dat elk sparen voor de maatschappij kapitaalvorming beduidt. Wie zijn spaarpenningen belegt in leeningen voor improductieve doeleinden, vormt geen maatschappel. kap. Wie ze belegt in oorlogsleeningen werkt zelfs kapitaalsvernietiging in de hand.
