Croy - oud-adellijk geslacht, welks leden in Duitschland, Frankrijk en de Nederlanden voorkomen; het stamslot lag bij Hesdin in Henegouwen. Met de broeders Anton (gest. 1475) en Johan (gest. 1473) splitste het zich in twee liniën.
1) Anton van C., graaf van Guines, raadsman van Philips van Bourgondië; Vliesridder; teekende in 1435 den vrede van Atrecht: werd in 1451 stadhouder van Luxemburg; gest. 1475.
2) Willem van C., heer van Chièvres, raad en grootkamerheer van Karel V, geb. 1458, gest. te Worms 1521. Toen Philips de Schoone in 1506 naar Spanje vertrok, werd Chièvres landvoogd over de Nederlanden. Bij den spoedig daarop gevolgden dood van Ph., werd Maximiliaan, grootvader van den jongen Karel, voor de tweede maal regent (1506-1515). Daar Max. de politiek van Chièvres vreesde, die naar een zelfstandigen Bourgondisch en staat streefde, los van de Habsburgsche belangen nationale politiek dus tegenover dynastieke schoof hij dezen ter zijde, en benoemde zijn dochter, Margaretha, hertogin-weduwe van Savoye, tot landvoogdes (150-1530). Met Adriaan van Utrecht, den lateren Paus, werd Ch. leermeester van Karel V, wien hij een nationale opvoeding gaf. In den aanvang zijner regeering stond Karel sterk onder invloed van Chièvres; de landvoogdes werd min of meer ter zijde geschoven; eerst na den dood van den machtigen staatsman herwon Margaretha haar invloed op het landsbestuur (Litt: Andreas Walther, Die Anfänge Karls V, Leipzig 1911).
3) Philips van Croy, hertog van Aerschot. Was een der gijzelaars in Frankrijk na den vrede van Cateau-Cambrésis ; in 1562 werd hij door Margaretha van Parma afgevaardigd naar den rijksdag te Frankfort. Zijn groote jalouzie was de prins van Oranje „les Croy valent bien les Nassau; je ne veux pas avoir pour maître le prince d’Orange”: vandaar dat hij niet meedeed aan de Ligue van den hoogen adel tegen Granvelle. Een figuur van beteekenis is Aerschot nimmer geweest: de beeltenis, door Pirenne (IV, 61) van hem ontworpen: vaniteux de sa noblesse, hâbleur, outrecuidant, il manque totalement de sérieux et de talents politiques, heeft niets, dat imponeert. Voor zoover we bij Aerschot van een eigen politiek kunnen spreken, door hoogere beweegredenen dan afgunst tegen Oranje geleid, laat zich die omschrijven als trouw jegens den koning en het Katholieke geloof, gepaard met liefde voor het nationaal welvaren.
In 1566 en 1567 was de keuze voor hem dan ook niet moeilijk: zijn plaats was toen aan de zijde van Margaretha en van Alva: wel echter in 1576 en volgende jaren; na den aanslag van Don Juan op Namen (24 Juli 1577), waarmede de vaderlandsche zaak verraden was, koos hij de zijde der Staten. Nationaal belang en trouw jegens Koning en Kerk gingen voor Aerschot samen in de poging, door hem en enkele andere Zuid-Nederlandsche edelen aangewend, om in den aartshertog Matthias van Oostenrijk een landvoogd te vinden, aan Philips niet onwelgevallig; hoog genoeg om Nederland naar eigen behoefte te kunnen besturen; daarbij niet gebonden aan den prins van Oranje. Heel deze landvoogdij werd eene mislukking: Oranje kreeg den jongen Oostenrijker onder zijn invloed; Philips bleek van den opgedrongen vertegenwoordiger niet gediend. Na den vruchteloozen vredehandel te Keulen, verliet Aerschot in 1579 de Staatsche zijde; zijn nationale tradities getrouw, handhaafde hij tegen Parma den eisch van wegzending der vreemde troepen, Door de aanstelling van Fuentes achtte hij de goede lijn verlaten: gekrenkt week hij naar Venetië: hij overleed in 1595.
4) Karel Philips van Croy, heer van Havré, halfbroeder van den voorgaande, geb. te Brussel 1549. Hij volgde de politiek van Aerschot: ook hij keerde tot de gehoorzaamheid aan koning Philips terug. Deze zond hem als zijn afgevaardigde naar den rijksdag te Regensburg, waar Rudolf II hem tot prins van het keizerrijk verhief; gestorven 1613.
5) Karel van Croy, geb. 1560; studeerde te Leuven; dong vruchteloos naar de hand van Maria, oudste dochter van Willem v. Oranje. In 1584 sloot hij een verdrag met Parma, waardoor geheel Vlaanderen, waarover hij stadhouder was, voor de Staten verloren ging; hij werd Katholiek; diende in het Spaansche leger; veroverde in 1588 Bonn na zes-maandsche belegering. Gestorven 1612. Hij schreef: Mémoires guerriers de ce que s'est passé aux Pays-Bas, depuis le commencement de l’an 1600 jusques á la fin d’lannée 1606; Reiffenberg publiceerde in 1845: Une existence de grand seigneur au 16e siècle; mémoires autographes du duc Charles de Croy.
