groep chemische verbindingen van natuurlijke oorsprong die stikstof bevatten in een heterocyclische ring en die gewoonlijk een basische reactie geven. Alkaloïden komen voor in planten, mossen, algen, schimmels, bacteriën en insekten, maar ook in dieren als het muskushert en de bever.
Deze veelal toxische verbindingen staan vanwege hun karakteristieke fysiologische activiteit reeds lang in de belangstelling. Toepassing van alkaloïden of van extracten die deze verbindingen bevatten, vond reeds 3000 jaar geleden plaats (dranken, medicijnen, rookartikelen, vergiften enz.). Ook tegenwoordig worden alkaloïden nog voor talrijke toepassingen gebruikt. Naast velerlei medische toepassingen (kinine bij malaria, pilocarpine bij staar, efedrine bij vaatvernauwing, morfine bij pijn, reserpine bij verhoogde bloeddruk enz.) worden alkaloïden gebruikt als bewustzijnsverruimende middelen (cocaïne, heroïne, mescaline enz.), als genotmiddelen (caffëïne, nicotine, theobromine), als vergiften (strychnine, curare, amanitine), als natuurlijke insekticiden (pyrethrine, nicotine) en als insekten-lokstoffen. Deze verbindingen zijn vaak als een zout van een organisch zuur in de plant of een ander organisme aanwezig en kunnen d.m.v. extractie met een organisch oplosmiddel eruit worden geïsoleerd. Om niet meer afhankelijk te zijn van de aanvoer van lokaal verzamelde of gekweekte planten wordt er momenteel in veel laboratoria onderzoek gedaan naar de kweek van plantecellen in fermentoren. Deze cellen zouden dan de gewenste alkaloïden moeten produceren.
