HAZERSWOUDE, EEN DOrp en Heerlijkheid, in Rijnland, waar van het Dorp ongeveer anderhalf uur gaans te Zuidoosten van Leiden, en omtrent even verre ten Noordwesten van Gouda legt. De heerlijkheid, naar men wil, de grootste, en, zekerlijk, eene der besten in gantsch Rijnland, bezit drieduizendtweehonderdeenenzeventig Morgens en honderdvijftig Roeden gronds, van zevenhonderd Roeden het Morgen, deels Veen, deels vette Weilanden, meestal kleigrond.
Men rekent dat een derde gedeelte hier van verveend is, en de twee overige deelen geheel Land zijn gebleeven. Zelden ontmoet men, ten platten Lande, fraaier en netter bebouwde Dorpen, en die meer ’t aanzien van den welvaart der bewooneren hebben, dan Hazarswoude, niettegenstaande het, zedert tachtig jaaren, in bloei en welvaart, merkelijk is afgenomen. Volgens eene overlevering der Dorpelingen, zou, in ’t begin van deeze, of aan ’t einde der voorgaande Eeuwe, de Kermis of Jaarmarkt aldaar zo bloeiende geweest zijn, dat men ’er, uit hoofde van het getal der inwooneren, en den toeloop van buiten, bij die gelegenheid, vijftig Koebeesten plagt te slagten, behalven nog een goed getal Kalveren en Schaapen. Nog heden ziet men ’er verscheiden deftige wooningen, die blijken draagen van den welvaart haarer eigenaaren.Over ’t geheel wordt het getal der Huizen op vierhonderdenvijfentwintig begroot, en één Koormolen. De Kerk der Gereformeerden, een groot en luchtig gebouw, pronkt met een fraaien Toren. De Remonstranten, hoewel ginds en elders merkelijk aan ’t dunnen, hebben ’er eene vrij aanzienlijke Gemeente. Doch die der Doopsgezinden, de eenige ten platten Lande van Rijnland, is, zints de laatste jaaren, merkelijk geminderd in Ledemaaten. Hoewel niet in ’t Dorp zelve, hebben, egter, in ’t Regtsgebied der Heerlijkheid, de Roomschgezinden twee Kerken, de eene merkelijk grooter dan de andere; zij worden door den zelfden Priester bediend. De Veenerij, Landbouw, Visscherij en het platten en kweeken van Elst, zijn de voornaamste takken van het bestaan der Ingezeetenen.
Daarenboven heeft men hier eene Fabriek van Gaas, ’t welk tot Kaasdoek wordt gebruikt, en, van wegen de groote menigte van de beroemde Leidsche Kaas, welke in deezen oord valt, merkelijken aftrek heeft. In vroegere tijden genooten de Hazerwoudsche Burgers, ginds en elders, vrij aanzienlijke Voorregten. Van deeze is nog overgebleeven, de Vrijheid om te Leiden, op de Vischmarkt, bij den Afslag te mogen mijnen.
De Heerlijkheid van Hazarswoude, van welke thans eigenaar is de Heer LESTEVENON VAN BERKENRODE, DOOR KOop van het Geslagt der WASSENAAREN, GEEFT aan haaren Heere zeer aanzienlijk Voorregten. De eigendom daarvan geeft hem met een het regt van Hoofdingelande van Rijnland. Hij kan het Beroep van den Gereformeerden Predikant goed- of afkeuren, en moet ook, om de Verkiezing van den Kerkenraad van kragt te doen zijn, deswegen om zijne goedkeuring gevraagd worden. Voor hem, of ten overstaan van zijnen Gemagtigde, moet de Diakonie haare jaarlijksche Rekening doen. De Dorpsregenten, zijnde Welgeboorene Mannen, Schepenen, Kerkmeesteren, Leproosmeester en Armmeester, worden door den Heer aangesteld, zonder dat de afgaande Regenten, in zekeren zin, tot de Benoeming eenig zeggen hebben. Eindelijk behoort nog aan hem het Regt van de Agterleenen van Hazarswoude, die zeer menigvuldig zijn in de Heerlijkheid, en trekt hij den vijftigisten penning van alle Huizen en Landen, op welke hij Erfpagt heeft, en die een vrij aanzienlijk getal uitmaaken.
