Bijbels Lexicon

Karina van Dalen-Oskam & Marijke Mooijaart (2017)

Gepubliceerd op 11-05-2017

Schaap

betekenis & definitie

Een afgedwaald of dolend, verdoold, verloren schaap, iemand die van het juiste geloof of gedrag is afgedwaald; (schertsend) iemand die niet te vinden is.

De gelijkenis van Het verloren schaap is de bron voor uitdrukkingen als een afgedwaald, dolend, verdoold etc. schaap: ‘Wat denken jullie? Als iemand honderd schapen bezit en een daarvan dwaalt af, zal hij er dan niet negenennegentig in de bergen achterlaten en op weg gaan om het afgedwaalde dier te zoeken? Als het hem lukt het te vinden, dan zal hij zich, dat verzeker ik jullie, over dat ene meer verheugen dan over de negenennegentig andere die niet afgedwaald waren’ (Matteüs 18:12-13, NBV).

Bijbelcitaat: Luikse Diatessaron (1291-1300), p. 130, 36-132, 4. Dits also alse en man die heft hondert schaep, plegt te doene: gheuallet dat een van din hondert schapen gheet buten wegs daert uerloren werdt, wat dunkt v, en sal die man nit laten die andre neghene ende neghentech op den berghe ochte in der wustinen daer si weiden, ende sal gaen suken sijn schaep dat verdoelt es?

Bijbelcitaat:Statenvertaling (1637), Matteüs 18:12. Wat dunct u, indien eenich mensche hondert schapen hadde, ende een uyt de selve afgedwaelt ware, en sal hy niet de negen-en-tnegentich laten, ende op de bergen henen gaende het afgedwaelde soecken?

Gebruiksvoorbeeld: Korteweg schreef in zijn voorlaatste bundel ‘Tussen twee stilten’ (onlangs herdrukt) dat hij liever dwaalde door het dal van diepe duisternis dan gevonden te worden als verloren schaap. (Trouw, 11-7-1985)

Gebruiksvoorbeeld: Een scheidsrechter die een eerste elftal moet fluiten, wordt meestal in de watten gelegd, maar juist de jonge scheidsrechters, die pas beginnen en lagere teams moeten fluiten, krijgen veel te weinig aandacht. Zij lopen vaak als verloren schaapjes rond, terwijl juist zulke mensen extra begeleiding verdienen. (Meppeler Courant, maart 1993)

Gebruiksvoorbeeld: Het gaat dus niet aan om de burgers, die met hun stem de consensus een slag hebben willen toebrengen, als verdwaalde schapen in een hok te zetten. De kiezers willen gehoord worden. (NRC, maart 1994)

Gebruiksvoorbeeld: Sinds de kerk haar gezag heeft verloren, moeten de dolende schapen het op eigen kracht zien te rooien. (NRC, 8-1-1999, p. 35)

Het zwarte schaap, het buitenbeentje (gewoonlijk in negatieve zin).

Een bijbelse herkomst voor het zwarte schaap is niet zeker. Misschien moeten we denken aan Genesis 30:32-33, waar Jakob van zijn oom Laban het volgende loon bedingt voor zijn diensten: ‘Laat mij vandaag uw hele kudde doorgaan en er alle dieren uit halen die gespikkeld of gevlekt zijn: van de schapen elk zwart dier en van de geiten alles wat gevlekt of gespikkeld is. Dat wil ik als loon. Of ik eerlijk te werk ga zal blijken als u mijn loon komt inspecteren: alle geiten die niet gespikkeld of gevlekt zijn en alle schapen die niet zwart zijn, mag u als gestolen beschouwen’ (NBV). Gewoonlijk is er sprake van het zwarte schaap van de familie, het familielid dat als de (negatieve) uitzondering, de slechterik, bekendstaat.

Bijbelcitaat: Liesveldtbijbel (1526), Genesis 30:33. Also dat wat niet beplact ende bont en is, onder den geyten, ende wat swart onder den lammeren is, dat si als een diefs proeye by mi. (Statenvertaling (1637): bruyn i.p.v. swart.)

Gebruiksvoorbeeld: Tegen een paar zwarte schapen in de chloorfamilie zijn maatregelen genomen: CFK's tasten de ozonlaag aan -- worden afgebouwd; oplosmiddelen verdampen -- worden steeds meer in gesloten systemen gebruikt; dioxine is zeer giftig -- leidde tot aanpassing van huisvuilverbrandingsovens. (Greenpeace, 1994, nr. 1)

Gebruiksvoorbeeld: Vergeleken met hem, de grote Henk dus, zou Dries een tragische mislukkeling zijn, het klassieke zwarte schaap van de familie. (NRC, nov. 1994)