Gelijkenis, verhaal van beperkte omvang in de vorm van een volgehouden metafoor, dat een bepaalde les wil leren, m.n. in toepassing op dergelijke door Jezus vertelde verhalen; ook in ruimere toepassing op deze verhaalvorm in een andere context. Zie ook parabel.
‘Waarom spreekt U in gelijkenissen tot hen?’ vroegen de discipelen aan Jezus, nadat hij de gelijkenis van de zaaier had verteld. Het antwoord komt hierop neer, dat zijn gehoor, het grote publiek, nog niet ingewijd was in ‘de geheimen van het Koninkrijk van de hemel’ (Matteüs 13:10-11, NBV). Door een vergelijking met een herkenbare situatie (‘een zaaier ging uit om te zaaien’) zou de boodschap beter overgebracht kunnen worden. Van de enkele tientallen gelijkenissen in de evangeliën zijn onder andere zeer bekend: de gelijkenis van de zaaier, van de verloren zoon, van de vijf wijze en de vijf dwaze maagden, van de talenten.
Parabel is het uit het Latijn afkomstige woord voor dit type verhaal, dat een algemenere toepassing kent, ook als stilistische term, dan het protestants-christelijk getinte gelijkenis.
Bijbelcitaat: Luikse Diatessaron (1291-1300), p. 136, 13-16. Dit [een uitspraak over vergiffenis] confirmeert hi met ere ghelikenessen ende sprect aldus: Hir omme seggic v dat ghelijc es hemelrike enen here, enen koninc [...].
Gebruiksvoorbeeld: Gelukkig verbraaft Cramer-Schaap niet alles door uit te leggen wat Jezus met deze gelijkenis bedoeld kan hebben. Over het algemeen blijven haar navertellingen redelijk dicht bij de bijbeltekst en ziet ze af van stichtelijke toelichtingen, (NRC, apr. 1994)
Gebruiksvoorbeeld: We gaan [i.v.m. een identiteitsprobleem] te rade bij de psychologie, die ons voorlicht met behulp van de Gelijkenis van de Beer. Mens ziet woeste beer, wordt bang, en door zijn angst wordt het lichaam in staat van paraatheid gebracht; hartslag wordt sneller, adrenaline [...]. (NRC, nov. 1994)
