(José de Ia Cruz), pres. van Mexico (Oaxaca 15 Sept. 1830 - Parijs 2 Tuli 19131, zoon van een blikslager. Bij de opstand tegen Santa Ana nam hij dienst als soldaat; als zodanig (spoedig opgeklommen tot officier) nam hij deel aan de strijd tegen de V.S. en later tegen de Fransen en Maximiliaan van Oostenrijk.
Gedurende deze laatste oorlog werd hij divisiegeneraal van Juarez (1863). Bij de inneming van Oaxaca door Bazaine werd hij gevangengenomen (1865), doch ontvluchtte en versloeg de keizerlijke generaal Marquez bij San Lorenzo, waarop hij Mexicostad kon bezetten (I867).
Toen president Lerda zich aan het einde van zijn ambtstijd wilde laten herkiezen, nam Diaz de wapenen tegen hem op. Hij versloeg zijn tegenstander bij Aocac en liet zich uitroepen tot president van Mexico (26 Nov. 1876), wat in het volgend jaar door het Congres bevestigd werd. In de grondwet werd nu opgenomen, dat de president niet herkiesbaar is, zodat hij in 1881 de regering aan zijn geestverwant Manuel Gonzalez moest overlaten. Toen de V.S. zich met een binnenlandse aangelegenheid van Mexico bemoeiden, verzette hij zich daartegen met kracht en succes. In 1881 werd hij minister van oorlog en in 1884 herkozen tot president. Sindsdien heeft hij dit hoogste regeringsambt onafgebroken 27 jaar bekleed, doordat hij telkens herkozen werd, nadat de grondwet daartoe wederom gewijzigd was.
Aldus regeerde hij Mexico als dictator, want hij handhaafde zijn gezag vaak met bloedig geweld. Maar zijn regering was in vele opzichten een zegen voor het land: de rust bleef gehandhaafd op een enkele uitzondering na, vele spoorwegen werden aangelegd, telegraaflijnen gespannen en het onderwijs enigszins op Europees peil gebracht, nadat het in 1896 geheel aan de staat getrokken was (in 1871 waren Kerk en Staat gescheiden); het recht werd gecodificeerd, de financiën veel verbeterd en het Mexicaanse crediet in Amerika en Europa versterkt; het leger georganiseerd. Zo nam de welvaart in Mexico zeer bijzonder toe onder zijn bewind, maar het meest profiteerden daarvan het buitenlandse kapitaal en de grootgrondbezitters, terwijl de boeren in een ellendig bestaan bleven en dan ook steeds ontevredener werden, daarin gesteund door een machtige groep, die de toenemende overheersing van de buitenlandse ondernemingen (petroleum!) verwenste, hoewel Diaz met kracht ook nu nog (1886) de directe inmenging van de V.S. had afgewezen. Zo ontstond een bloedige burgeroorlog in 1911. Madero stelde zich aan het hoofd van de beweging en wist vele ontevredenen om zich te verenigen. Wel wist Diaz eerst een overwinning te behalen, maar wilde de vrede terugkeren, dan moest hij wel aftreden: hij legde dan ook in 1911 het bewind neer en vertrok naar Europa.
DR H. A. ENNO VAN GELDER
Lit.: Datos biogréficos del general de división Diéiz (1884); Rapport du général P. D. a ses compatriotes sur les actes de son administration 1884-1896 (1897); P. Martin, P. D. (1900); Godoy, P. D. (1910); H. v. d. Mandere, P.
D., in: Mannen en vrouwen van beteekenis XLI, 6 (Haarlem 1911); J. Sesto, El Méjico de P. D. (1912).
