(Latijn = raad) was bij de oude Romeinen een aantal of een college raadgevende personen, waarvan zich familievaders, rechters in civiele zaken en magistraten bedienden, als zij vonnissen hadden te vellen, om voor zich en anderen verzekerd te zijn, dat het oordeel zo goed mogelijk zou geschieden. Langzamerhand verkregen deze consiliarii meer invloed op de beslissingen.
Ook de stadhouders in de provincies bedienden er zich van, evenals de veldheren gewoon waren voor gewichtige besluiten een consilium, een krijgsraad, bijeen te roepen. In de Keizertijd bestond onder Augustus een uit de voornaamste leden van de Senaat gevormde staatsraad; onder Tiberius werden de leden voor hun leven benoemd. Gedurende de gehele Keizertijd heeft echter, daar ook de keizer, volgens Romeins gebruik, rechterlijke beslissingen met een raad had uit te spreken, zulk een consilium bestaan. Protocollen, op papyrus gevonden, uit de tijd van keizer Claudius hebben het bestaan er van bewezen, terwijl ook een gedicht van Juvenalis er melding van maakt.
