Orakel of godspraak achtte men in ouden tijd het middel, waardoor de godheid haar welbehagen deed kennen. Eigenlijk was het eene magt in de hand der priesters, om hunnen wil in het beleid der staatszaken en hun invloed op de handelwijze van bepaalde personen te doen gelden.
Het orakel vormt een hoofddoel der divinatie voor zoover het gehouden wordt voor de verhevene openbaring eener godheid, welke op eene bepaalde plaats aan hen, die ze verlangen, gegeven en door een middelaar, doorgaans een priester, medegedeeld en verklaard wordt. De wijze, waarop eene godheid haar welbehagen in het orakel verkondigde, was zeer verschillend, zoodat men 3 soorten van orakels onderscheidde, namelijk door droomen, door spreuken en door teekens.
Bij het vermaardste orakel, dat te Delphi, vervulde een uit eene kloof oprijzende damp de waarzegster met geestvervoering.
Te Dodona werd de wil der godheid vernomen uit de bladeren van den heiligen eikenboom, uit den toon van een metalen bekken en uit het murmelen eener bron. Te Delos luisterde men naar het ruischen van een laurierboom, en in Ammonium (Libye) werden bepaalde verschijnselen van het met edelgesteenten versierde beeld der godheid waargenomen. Bij het raadplegen van het Sibyllijnsche orakel werden op last van den Senaat en in tegenwoordigheid van een overheidspersoon de Sibyllijnsche boeken opengeslagen. In hoever de profeten zelven van de waarheid dezer openbaringen overtuigd waren, is moeijelijk te bepalen; het zou onbillijk wezen, hierbij uitsluitend aan priesterbedrog te denken. Zelfs de ingewikkelde vorm der orakels te Delphi geeft ons geen regt, om hierin eene opzettelijke misleiding te zien, al moet men ook bekennen, dat priesterlist gaarne een uitweg overhoudt in dubbelzinnige antwoorden.
De aanleiding, om hier of daar een orakel te onderstellen, lag doorgaans in buitengewone natuurverschijnselen, bijv. geneeskrachtige bronnen, uit aardkloven opstijgende dampen of ook wel in de omstandigheid, dat er het stoffelijk overschot van een beroemden ziener was ter aarde besteld. In het laatste geval moest ook de antwoordvragende doorgaans eene bovennatuurlijke werking ondervinden; hij moest bijv. bij het orakel van Amphiaraus, na één dag gevast en 3 dagen zich van wijn onthouden te hebben, in den tempel slapen, opdat hem in den droom het welbehagen der godheid mogt worden verkondigd, waarna evenwel de droomuitlegging door de priesters geschiedde.
De strekking van het orakel was voor ’t overige niet alleen in naam der godheid inlichtingen te geven omtrent toekomstige gebeurtenissen, maar ook het leven en de ontwikkeling eener raadvragende bevolking met goddelijk gezag te besturen in omstandigheden, waarbij eigen schranderheid en ervaring onvoldoende bleken, of waarbij een afzonderlijk persoon, hoewel met dieper doorzigt dan de groote menigte begiftigd, zijn raad niet vruchtbaar kon maken zonder het gezag der godsdienst. Tot dat oogmerk maakten staatslieden dikwerf gebruik van het orakel, zoodat men dit laatste in bepaalde tijdperken der Grieksche geschiedenis eene staatkundige instelling kan noemen.
Orakelspreuken hadden bijv. grooten invloed op het nationaliteitsgevoel der Grieken, alsmede tot het bevorderen van gemeenschappelijke belangen, daar men zich bij alle gewigtige ondernemingen tot het orakel wendde. Het orakel droeg zorg voor de handhaving der godsdienstige instellingen, alsmede voor de landontginning, voor het stichten van volkplantingen enz.
Het oudste orakel bevond zich te Meroë in Egypte, en hierop volgden dat van Theben in Egypte en dat te Ammonium, waar Jupiter Ammon gehuldigd werd. In Griekenland verkreeg het orakel te Dodona, later dat te Delphi, grooten invloed. Daarenboven had men een orakel van Zeus (Jupiter) te Elis, te Pisa en op Creta, en een van Apollo op Delos en op Claros nabij Colophon. Dat der Branchiden te Milete was desgelijks aan Apollo en aan Artemis gewijd. Tot de Heroën-orakels behoorden die van Amphiaraus, dat van Trophonius en dat van Héracles te Bura in Achaja. Daarenboven had men dooden-orakels, bijv. aan het meer Aornos in Tesprotië en te Heraclea in de Propontis.
Tot de orakels rekent men ook de spreuken der Sibyllen, inzonderheid van die van Erythraea en van die van Cumae. De Romeinen hadden de Sibyllijnsche boeken, het orakel van Faunus en dat van Fortuna te Praeneste, doch vraagden voor ’t overige raad aan de Grieksche en Egyptische orakels. In Griekenland verloren de orakels eerst hun gezag, nadat het gedaan was met de vrijheid en zelfstandigheid des lands, en verdwenen in de dagen van Theodosius geheel en al.
