Assises, van het Latijnsche woord assisae of assisiae, beteekende oorspronkelijk iedere feestelijke, plegtige, openbare zitting (sessio) van eenig staatscollegie.
Later noemde men, met eene beperking in de oorspronkelijke beteekenis, assises de vergaderingen, die jaarlijks op zekere vooraf bepaalde dagen door een hoog regtscollegie gehouden werden, om in het openbaar plegtig regt te spreken. Deze assises heetten ook grandes assises, in tegenstelling van de petites assises, welke de gewone vergaderingen van lagere regters waren , ook wel plaids of jours ordinaires genoemd. De Heidensche kamp- en Godsgerigten ter beregting van geschillen en tot onderzoek naar de schuld van verdachten wegens misdrijf, hadden in de zevende en achtste eeuw in Europa plaats moeten maken voor eene meer menschelijke wijze van regtspraak. De vorsten, graven en de baronnen hadden aan zich de bevoegdheid getrokken, om regt te spreken over de schuld en onschuld en over de burgerlijke geschillen van hunne onderdanen.
In Engeland, de bakermat van alle vrijheid, ontstond ook het eerst de gewoonte of liever het regt der onderdanen om geoordeeld te worden door hunne medeburgers, die, onder het voorzitterschap en de leiding van door den koning aangestelde regterlijke ambtenaren, openlijke zittingen hielden om regt uit te deelen. Dat is de oorsprong der jury (zie aldaar); die plegtige openlijke zitting heet assise. Vandaar ging de zaak en de naam over naar ’t vaste land.
Als de baronnen en andere heeren zelf het voorzitterschap waarnamen in de Fransche assises, de Grandes assises genoemd, dan werden de meest gewigtige zaken behandeld, en de strafzaken onderzocht, waarin ambtenaren en voorname onderdanen betrokken waren. De Petites assises, ingesteld door Lodewijk IX, de Heilige (1220—1276) onder ’t presidium van de officiers of de baillies onderzochten en behandelden de gewone en minder gewigtige zaken. Deze traden evenwel hoe langer zoo meer in de plaats van de Grandes assises. In de assises werd regt gesproken volgens de costumen, usantiën en gewoonten van de plaats, waar de zitting gehouden werd.
Het tegenwoordig in Frankrijk geldend wetboek van strafvordering, de Code de Procédure Criminelle, kent nog de Cour d'assises, een geregtshof, zamengesteld uit drie leden van le Cour royal, en de jury. In elk departement worden assises gehouden, om te oordeelen over de beschuldigden van zware misdrijven, crimes.
De instructie, dat is het voorloopig onderzoek naar de misdaad en de beoordeeling, of het feit voor de assises dient berigt te worden en of de schuld van den beschuldigde voor de verwijzing genoegzaam is gebleken, geschiedt door le Cour royal. Met den naam van assises worden ook somtijds de wetboeken van burgerlijk regt en van regtspleging bestempeld.
Zooals de bekende “Assises de Jérusalem.” door Godfried van Bouillon in 1099 voor den Staat ontworpen, eene hoogst gewigtige bron voor de kennis van het oude Fransche costumier regt; later zijn de oorspronkelijke bepalingen aanzienlijk vermeerderd. De laatste uitgaven er van zijn bezorgd door Kaussler (Stuttgart 1839) en Beugnot (Parijs, 1841).
