Wat is dat? Encyclopedie voor jongeren

P.J.F.H. van de Rivière, R. de Ruyter-van der Feer (1928, 1930 en 1938)

Gepubliceerd op 13-08-2019

Witt

betekenis & definitie

Cornelis de (1623—1672) was de oudere broer van Johan. Na zijn studie volbracht te hebben, maakte hij deel uit van de regering in Dordt.

Enige jaren was hij lid van de admiraliteit van Rotterdam en in 1654 werd hij Ruwaard van Putten. Tijdens den Tweeden Engelsen oorlog voer hij herhaaldelijk als Gedeputeerde der Staten-Generaal mee op de vloot, waar het Oranjegezinde scheepsvolk hem als potkijker van „Meester Jan” beschouwde.In 1672 klaagde een „medicijnmeester” uit Piershil, Tigchelaar, Cornelis bij den Prins aan, wegens poging om hem over te halen Willem III te vermoorden.

Cornelis werd nu op de Gevangenpoort te ’s Gravenhage gevangen gezet, maar zelfs op de pijnbank ontkende hij alles. Toch werd hij tot verbanning veroordeeld. Het Haagse volk liep op dit gerucht, door Tigchelaar verspreid, te hoop, juist toen Jan de Witt zijn broer op de Gevangenpoort bezocht. Opgehitst door raddraaiers, verbrak het volk de deur van de Gevangenpoort en toen werden de beide gebroeders op het Groene Zoodje vermoord.

Witt, Johan de (1625—1672) stamde uit een oud Dordts regentengeslacht. Zijn vader, Jacob de Witt, maakte reeds deel uit van het stedelijk bestuur en had enige diplomatieke zendingen vervuld. De beide zoons Jan en Cornelis kozen de loopbaan van magistraat, zij studeerden beiden te Leiden en ook in Frankrijk.

In 1647 vestigde Johan zich als advocaat in Den Haag, maar reeds in 1650 werd hij in zijn geboorteplaats tot Pensionaris benoemd en in 1653 tot Raadpensionaris van Holland, welke functie hij tijdens de ziekte van Jacob Cats al reeds had waargenomen. Hij was de juiste man op de juiste plaats: koel, berekenend, hooghartig, onomkoopbaar en een goed vaderlander.

Behalve dat hij een hoogst bekwaam leider der buitenlandse politiek was, zorgde hij ook uitstekend voor de vloot. „Liefst geen oorlog met Engeland, maar als het moet dan met een sterke vloot,” was de Witts standpunt. Herhaaldelijk bevond hij zich aan boord van de schepen en liet zich over alles inlichten. Ook de financiële toestand van het land had zijn volle aandacht. Deze was aanvankelijk verre van rooskleurig, maar Johan, een uitstekend wiskundige, bracht evenwicht in de staatsfinanciën en wist de rente van 5 op 4% te brengen.

Van hem is ook de eerste wetenschappelijke berekening van lijfrenten afkomstig.

Een merkwaardig feit in de zo belangrijke loopbaan van dezen man is, dat hij de staatkundige opvoeding van den lateren Prins Willem III, „het Kind van Staat”, op zich genomen heeft. Beter leermeester had deze moeilijk kunnen krijgen, maar de toestand was wel ongewoon: Johan de Witt onderwees dengene, dien hij voor altijd van de positie, welke zijn voorvaderen hadden bekleed, verwijderd wilde houden.

Johan de Witt is gehuwd geweest met Wendela Bicker, een dochter van een Amsterdams patriciër, zodat de Witt tot den dood van zijn vrouw (1668) op goeden voet met het bestuur dier stad stond. Later werd die verhouding minder door de houding van de Witt tegenover de Oranjes.

Toen in 1672 het rampjaar aanbrak, werd alles aan de Witt geweten. Ten onrechte; het is mogelijk, dat hij fouten heeft gemaakt, met name, dat hij te lang tussen Engeland en Frankrijk heeft willen laveren, terwijl deze mogendheden reeds door een geheim verbond (Dover, 1670) verenigd waren, een „landverrader”, waarvoor men hem nu uitkreet, is hij nooit geweest. Inmiddels verloor de Witt niet, als zoovelen, zijn bezinning en probeerde hij nog te redden, wat er te redden viel. Op 21 Juni 1672 werd een moordaanslag op hem gepleegd, waarbij hij gewond werd. Na zijn herstel nam hij ontslag als Raadpensionaris. Tijdens een bezoek aan zijn broeder Cornelis in de Gevangenpoort werden beiden door het volk vermoord.

Mèt Oldenbarneveldt is Johan de Witt onze belangrijkste staatsman der 17de eeuw geweest; na de verheffing van Willem III in 1672 was er voor hem echter geen plaats meer, samenwerking was onmogelijk.

< >