ergens meer dan genoeg van hebben; vreselijk het land hebben. Vaak in de vorm van een vergelijking: balen als een paard/rund/stek- ker/stier/tijger enz.De uitdr. balen van(iets, iemand) ontstond in de naoorlogse jaren in militaire kringen in Ned.-Indië.
De Vries en De Tollenaere (1991) plakken er zelfs een datum tegenaan: 1951. Wellicht was de oorspr. zegswijze ergens (balen) tabak van hebben(zie ook tabak).Zo kunnen we in Onder professoren(1975) van Willem Frederik Hermans nog lezen: ‘Maar zoals het nu gaat, heb ik er balen tabak van. Balen!’ Waarschijnlijk is het woord balen hier ter versterking opgenomen. Een baalis een dichtgenaaid pak met handelswaar. Naderhand heeft men het woord tabakgewoon weggelaten. Of de tabak er in de oorspr. zegswijze willekeurig bijgevoegd werd of gewoon terwille van de scherts, zullen we nooit met zekerheid weten. In de 17de en 18de eeuw werd tabak nog geassocieerd met iets heerlijks, voortreffelijks. In de uitdr. ergens tabak van hebbenkan het woord dan ironisch zij n toegepast op iets onaangenaams. De volksmond ziet er echter een verbastering in van ergens de bak van hebben,d.i. ‘ergens straf voor oplopen’ (vgl. de bak indonderen/indraaien).Stoett geeft nog een andere verklaring en verwijst naar een verband met Frans argot tabac‘ellende’: être dans le tabac‘in de puree zitten’. De oorspr. ingekorte uitdr. ergens balen van hebbenvinden we nog terug bij Jan Cremer in diens Ik jan Cremer (1966): ‘Maar zij had balen van hem.’ Van deze meervoudsvorm van baal‘dichtgenaaid pak’ werd vrij vlug een werkwoord balengemaakt. In het begin van de jaren zestig zong het Cocktail Trio nog een lied met de beginregel ‘Bale! Bale! Dat is het lied van Jan Soldaat5. Het werkwoord balenwerd opgenomen door Salleveldt
1973,. met allerlei intensiveringen, zoals balen als een paard/'stier/tijger enz.In de Nederlandse kazernes zouden er toen zelfs Franse vervoegingen de ronde gedaan hebben: je bale, tu bdles, il bale...enz. Het eerste handwoordenboek dat balenopnam, was de kleine Koenenvan
1974.. Van Dalevolgde in 1976.
Soldaten hebben het woord in de burgermaatschappij geïntroduceerd, zodat het algauw tot het algemene slang ging behoren. Jongeren balentegenwoordig als een stekkerof als een rund. Een vervelend of stom tv-programma heet in hun taaltje een baalprogramma.Maar al veel vroeger, om precies te zijn in 1977, had men het over zgn. baaldagen,dagen waarop een arbeider geen zin heeft om te gaan werken en dit telefonisch meldt aan kantoor of fabriek.
In de mond van politici kan balenwel erg infantiel klinken. Elco Brinkman gebruikte de uitdr. in 1994 om de val van het CDA te verwoorden.
Wat een ellende, ik baal als een tijger, ik wil slapen. (Maarten ’t Hart: Ik had een wapenbroeder, 1973)
Ik heb echt ontzettend de balen van dat werkloos zijn. (Vrij Nederland, 30/08/86)
Don Johnson baalt als een stekker. (Popfoto, oktober 1987)
‘Ik baal als een stekker’, zei Trimbos... (Haagse Post, 22/08/8 7)
Dat was balen als een stekker toen het ‘Whitesna- ke’-concert vorig jaar niet doorging. (Muziek Express, mei 1988)
Na de slecht verlopen wereldbekerwedstrijden van Calgary en Butte, in de eerste helft van december, baalde ze even ‘als een stekker’. (De Volkskrant, 04/01/91)
Ik heb ook meteen opgegeven, ik baalde als een stier. (Nieuwe Revu, 09/05/91)
Buiten het gezichtsveld van de Feyenoorders baalt hij als een stier. (Sport International, oktober 1991)
