Rationeele analyse, - een analysemethode, welke wordt toegepast op de grondstoffen der keramiek (klei, veldspaat e. d.), waarbij in tegenstelling met de gewone chemische analyse niet het gehalte aan samenstellende oxyden wordt opgegeven, doch het gehalte aan zuivere kaoline, veldspaat en kwarts, of wat men daarvoor aanziet. Als kaoline beschouwt men daarbij, zeer in het algemeen, al hetgeen door ontsluiting met zwavelzuur in oplossing gebracht kan worden, als veldspaat het aluminiumhoudende gedeelte van de onoplosbare rest, en wat dan nog overblijft, als kwarts. Voor de eenvoudigste uitvoering rookt men dus af met verdund zwavelzuur; de gewichtsvermindering na het uitwasschen geeft het gehalte aan kaoline.
In het residu bepaalt men langs chemischen weg het aluminiumoxyd; dit vermenigvuldigd met een empirischen factor (5,48) geeft de veldspaat. De rest is kwarts. In de laatste jaren is de r. analyse veel verbeterd en met meer chemische onderzoekingsmethoden gecombineerd (Bollenbach, Greiner e. a.). Hoewel steeds een benadering van de werkelijkheid, levert zij toch voor de keramiek belangrijke cijfers.
