Encyclopedie van de evolutiebiologie

Prof. Nico M. van Straalen (2019)

Gepubliceerd op 12-07-2020

Paranthropus

betekenis & definitie

Een groep primitief aandoende rechtop lopende aapmensachtige wezens met opvallend robuuste kenmerken, te beschouwen als een uitgestorven zijlijn in de evolutionaire stamboom van de mens

Tot het geslacht Paranthropus (letterlijk “bijmens”) worden drie soorten gerekend, P. robustus, P. boisei en P. aethiopicus die leefden in Oost- en Zuid-Afrika, tussen 2,5 en 1 miljoen jaar geleden. Van deze drie soorten is P. aethiopicus de oudste en deze wordt daarom vaak gezien als de voorouder van de andere twee. De drie soorten zijn dan een monofyletische groep die afstamt van de oudere Australopithecus. Maar er zijn ook paleontologen die aethiopicus als een aparte lijn beschouwen en alleen robustus en boisei clusteren.

Fossielen van P. robustus werden in 1938 gevonden door Robert Broom, in Zuid-Afrika, maar toen gerekend tot Australopithecus. P. boisei werd aanvankelijk “Zinjanthropus boisei” genoemd, na de vondst in 1959 door Mary Leakey in Olduvai, Tanzania. De vondst van P. aethiopicus dateert uit 1968. Later zijn de drie soorten samengevoegd tot het genus Paranthropus.

Kenmerkend voor alle drie Paranthropus-soorten is de zeer robuuste uitvoering van de schedel, met kleine hersenen, een breed uitstaande jukbeenboog, een sagittale kam midden op het hoofd (voor aanhechting van de musculus temporalis) en grote tanden en kiezen met een dikke glazuurlaag. Waarschijnlijk waren de Paranthropus-soorten planteneters die heel goed slecht verteerbaar plantenmateriaal konden verwerken met hun grote kaken en enorme kauwspieren.

De herbivore voedingswijze van de robuuste Paranthropus contrasteert met de evolutielijn van Australopithecus die een lichter uitgevoerd skelet combineerde met een veelzijdiger dieet (schooien en vlees eten). Mogelijk heeft de voedselspecialisatie van Paranthropus bijgedragen aan zijn uitsterven toen het klimaat in Afrika veranderde, terwijl de opportunistische Homo zich kon aanpassen.