Gepubliceerd op 29-06-2020

Radio Oranje

betekenis & definitie

Radiostation dat gedurende de Tweede Wereldoorlog vanuit Londen uitzendingen verzorgde die gericht waren op het bezette Nederland. Mede door de felle toespraken die koningin Wilhelmina voor Radio Oranje hield, kon de vorstin uitgroeien tot nationaal symbool van het verzet.

Het initiatief voor oprichting van het radiostation werd vrijwel direct na aankomst in het Groot-Brittannië genomen door de Nederlandse regering in ballingschap.

Naast een Regeringsvoorlichtingsdienst (RVD) en het Algemeen Nederlands Persbureau (ANEP), beide gericht op de persvoorlichting, richtte Radio Oranje zich direct tot het Nederlandse volk. Het station kreeg faciliteiten en zendtijd van de BBC en kon dagelijks vijftien minuten uitzenden. Op 28 juli 1940 begon de eerste uitzending met een toespraak van koningin Wilhelmina, waarin zij haar vertrek naar Londen toelichtte: ‘Omdat de stem van Nederland niet stom kan blijven, heb ik ten laatste het besluit genomen, het symbool van mijn natie, zoals dit in mijn persoon en in de regering is belichaamd, over te brengen naar een plaats, waar het kan voortwerken als een levende kracht, die zich kan doen horen.’ Aanvankelijk werden de fel anti-Duitse toespraken van de koningin opgenomen; vanaf maart 1942 sprak zij live in de studio van Radio Oranje en van Radio Brandaris, een zeemanszender die ook op initiatief van de regering was opgericht en die eind 1942 samenging met Radio Oranje. Haar toespraken hadden grote invloed op de publieke opinie in Nederland, ook al was het aantal luisteraars dat Radio Oranje kon ontvangen beperkt door Duitse stoorzenders. Uitgeschreven teksten van de toespraken werden verspreid en in de illegale pers afgedrukt. In september 1941 besloot de Duitse bezetter als reactie op de toespraken de koninklijke bezittingen in Nederland verbeurd te verklaren.

De toespraken van de koningin vielen ook in Londen onder de ministeriële verantwoordelijkheid. Uit beleefdheid werden de toespraken door Wilhelmina vooraf in vertaling aan de Britse koning toegestuurd. In de praktijk werd verder alleen minister-president Gerbrandy bij de totstandkoming van de toespraken betrokken. Toen een van de ministers in 1941 besloot enkele woorden uit een eerder opgenomen toespraak van de vorstin te schrappen, leidde dit tot een heftige confrontatie tussen de koningin en de betrokken bewindsman. Koningin Wilhelmina hield in totaal enkele tientallen radiotoespraken voor Radio Oranje, waaronder een aantal kersttoespraken met een meer godsdienstig karakter. Later is haar verweten dat zij in haar toespraken te weinig aandacht besteedde aan de jodenvervolging.

Ook prins Bernhard en prinses Juliana waren een enkele keer op de zender te beluisteren. Radio Oranje beëindigde zijn activiteiten in mei 1945.

Zie ook Gerbrandy, Pieter Sjoerds >Tweede Wereldoorlog.