De hoogste gezagdrager in de provincie en voorzitter van Provinciale Staten en Gedeputeerde Staten. Aanvankelijk was de commissaris van de Koning (vroeger en in Limburg officieus nog steeds gouverneur der provincie genoemd) in hoge mate een verlengstuk van het rijkstoezicht op de provinciale bestuursactiviteit.
Sinds de Provinciewet van 1962 treedt het provinciale karakter van de functie meer naar voren. Ooit heeft een lid van het Koninklijk Huis aangegeven de functie van commissaris des Konings te willen vervullen. Prins Alexander (18511884) ambieerde enige tijd een overheidsfunctie en stelde voor dat de Prins van Oranje (hijzelf op dat moment) wellicht commissaris van de Koning in het stamland Friesland zou kunnen worden.Als officieel vertegenwoordiger van de provincie speelt de commissaris een belangrijke protocollaire rol bij ontvangsten van leden van het Koninklijk Huis. Bij een officieel bezoek van een lid van het Koninklijk Huis wordt deze als eerste door de commissaris van de Koningin en de burgemeester begroet. In Amsterdam (de hoofdstad) gaat de burgemeester volgens het protocol voor op de commissaris van de Koningin in de provincie Noord-Holland. Bij de voorbereiding van koninklijke bezoeken is de commissaris persoonlijk, dan wel via zijn chef kabinet betrokken.
Zeker bij streekbezoeken heeft het kabinet van de commissaris een coördinerende rol. Aanvragen voor koninklijke onderscheidingen en de predikaten ‘koninklijk’ en ‘hofleverancier’ bereiken de betrokken instanties of het particulier secretariaat van de koningin via de commissaris. Op gezette tijden pleegt de koningin een commissaris voor een gesprek te ontvangen. De commissaris kan betrokken worden bij de benoeming van kamerheren en speelt een rol bij de selectie van de gemeenten als de koningin besluit Koninginnedag in zijn provincie te willen meevieren. In het verleden werden op ambtswoningen van commissarissen of provinciehuizen wel ‘koninklijke residenties’ beschikbaar gehouden om leden van het Koninklijk Huis gastvrijheid te kunnen verlenen wanneer deze op doortocht waren. Met de modernisering van transportmiddelen werden die residenties overbodig.
Commissarissen van de Koningin droegen vroeger een ambtskostuum. Onlangs is dit kostuum in Friesland voor speciale gelegenheden in ere hersteld.
Zie ook Gouverneur van Limburg.
