Geldt sinds de Grondwet van 1814 als hoofdstad van Nederland. De titel verdween in 1815 uit de Grondwet maar is daarin in 1983 in ere hersteld.
De Grondwet bepaalt voorts dat de Koning in de stad Amsterdam wordt beëdigd en ingehuldigd. Met uitzondering van de inhuldiging van Willem I als Koning der Nederlanden in 1815 te Brussel, hebben alle inhuldigingen plaatsgevonden in de Nieuwe Kerk.Keizer Napoleon creëerde in 1806 het Koninkrijk Holland en verhief zijn broer Lodewijk tot koning. De nieuwe koning maakte Amsterdam in 1808 zijn regeringscentrum en daarmee tot hoofdstad. Hij betrok in 1808 na een feestelijke intocht het stadhuis op de Dam, waardoor het gebouw de status van koninklijk paleis kreeg. Twee jaar later moest hij echter afstand van de troon doen en werd Nederland ingelijfd bij Frankrijk. Amsterdam werd naast Parijs en Rome officieel de derde stad van het Franse Keizerrijk.
In 1813 hield de Prins van Oranje kort na zijn terugkeer in Nederland een feestelijke intocht in Amsterdam. In de Grondwet van 1814 werd de bepaling opgenomen: ‘De beëdiging van den Souvereinen Vorst en de inhuldiging bij de Staten Generaal zullen plaats hebben in de stad Amsterdam, als de hoofdstad.’ Men kwam tot deze bepaling omdat de stad onder koning Lodewijk die status reeds had bezeten. Bovenal was het een blijk van erkenning voor de belangrijke rol die Amsterdam bij de verheffing van Willem I had gespeeld. Het regeringscentrum werd overigens weer in Den Haag gevestigd. In de negentiende eeuw brachten de koningen jaarlijks een officieel bezoek aan de hoofdstad en resideerden dan in het Paleis op de Dam. Ook de koninginnen Wilhelmina en Juliana zetten de jaarlijkse officiële bezoeken aan Amsterdam voort totdat dankzij de snellere verbindingen en vervoermiddelen een meerdaags verblijf in de hoofdstad niet langer nodig geacht werd.
Bovendien woonde koningin Juliana niet ver van de hoofdstad in paleis Soestdijk. Bij staatsbezoeken werd en wordt de gast in Amsterdam ontvangen en logeert deze meestal in het Koninklijk Paleis. Ook de jaarlijkse nieuwjaarsontvangsten van de koningin vinden in Amsterdam plaats.
De koninklijke familie koos Amsterdam vaak als locatie voor festiviteiten. Zowel koningin Wilhelmina en prins Hendrik als prinses Juliana en prins Bernhard hielden korte tijd na hun in Den Haag gevierde bruiloft een feestelijke intocht in Amsterdam. In 1929 vierde koningin-moeder Emma er haar 50-jarig Nederlanderschap. De centrale vieringen van het 25-, 40- en 50-jarig regeringsjubileum van koningin Wilhelmina vonden eveneens in Amsterdam plaats. In 1946 verleende Wilhelmina aan de stad de wapenspreuk ‘Heldhaftig, vastberaden, barmhartig’ als huldeblijk voor de Februaristaking en andere verzetsdaden van Amsterdammers in de Tweede Wereldoorlog. In 1962 vierden koningin Juliana en prins Bernhard er hun zilveren bruiloft.
Prinses Beatrix bracht in 1965 samen met majoor Bosshardt van het Leger des Heils incognito een bezoek aan het Wallengebied. Een jaar later koos de prinses als eerste lid van de koninklijke familie voor Amsterdam als plaats van de huwelijkssluiting. Het huwelijk werd voltrokken in het toenmalige stadhuis het Prinsenhof (het huidige Hotel The Grand) en kerkelijk ingezegend in de Westerkerk. Tijdens de tocht van stadhuis naar kerk deden protesterende jongeren enkele rookbommen tussen de paarden van de stoet belanden. De ongeregeldheden op de trouwdag waren echter vrij onschuldig in vergelijking met de hevige krakersrellen die de inhuldiging van koningin Beatrix in 1980 ontsierden. In 1988 bracht koningin Beatrix tijdens de viering van haar vijftigste verjaardag op Koninginnedag een onverwacht bezoek aan de wijk de Jordaan, dat als Verzoening’ werd beschouwd.
Koningin Beatrix vierde in Amsterdam in 1991 ook haar zilveren huwelijk en in 1998 haar zestigste verjaardag. Op uitnodiging van de directeur van het Stedelijk Museum, Rudi Fuchs, stelde ze in het kader van haar 20-jarig regeringsjubileum de tentoonstelling ‘De Voorstelling: Nederlandse kunst in het Stedelijk Paleis’ samen. Tijdens het privé-verjaarsfeest dat de koningin op 31 januari 2001 in het Stedelijk Museum gaf, was Máxima Zorreguieta voor het eerst in het openbaar in het gezelschap van de koninklijke familie te zien. Haar huwelijk met prins Willem-Alexander werd op 2-2-2002 bezegeld in de Beurs van Berlage en de Nieuwe Kerk. De avond ervoor woonde de koninklijke familie een Nationaal Huwelijksfeest in de Amsterdam Arena bij. Verschillende leden van de koninklijke familie, zoals prins Maurits en prins Bernhard van Oranje-Nassau van Vollenhoven, wonen in Amsterdam. Hun kinderen zijn er geboren.
Nadat het stadhuis tot ongenoegen van veel Amsterdammers in handen was gekomen van koning Lodewijk van Holland en ook na diens vertrek koninklijk paleis bleef, vestigde het stadsbestuur zich in De Prinsenhof, een logement waarvan voorheen onder anderen de Prinsen van Oranje gebruik maakten. Sinds 1992is Hotel The Grand in het gebouw gevestigd.
Koning Lodewijk stond aan de wieg van het Rijksmuseum. In 1808 haalde hij het Koninklijk Museum, dat in 1800 als Nationale Konst-Gallerij in Den Haag was geopend, naar Amsterdam. Het werd gevestigd op de tweede etage van het Paleis op de Dam. Koning Lodewijk breidde de collectie snel uit, en ook werken in het bezit van de stad Amsterdam als de Nachtwacht en de Staalmeesters werden in het museum opgenomen. De Franse bestuurders herdoopten het museum vervolgens in Groot Hollands Museum, waarna het vanaf 1815 Rijksmuseum ging heten. Koning Willem III weigerde in 1885 de nieuwbouw te openen omdat het ontwerp van architect P. Cuypers hem te ‘rooms’ aandeed.
Ook het Centraal Station is door Cuypers ontworpen. Hier bevindt zich in de oostvleugel achter een verguld hek op het eerste perron de koninklijke wachtkamer, die in 1995 is gerestaureerd. Wie naar de gevellijn van de voorzijde van het station kijkt, ziet dat de ingang van de koninklijke wachtkamer iets verder naar voren ligt dan de hoofdingang, een oplossing die Cuypers koos voor het probleem dat de koning het gebouw via de voornaamste ingang diende te betreden. De Willemspoort, die in de volksmond Haarlemmerpoort heet, is in 1840 door koning Willem II bij zijn inhuldiging ingewijd. Op het Rokin staat een ruiterstandbeeld van een jonge Wilhelmina, in 1972 gemaakt door Theresia van der Pant. Aan de Prins Hendrikkade is een borstbeeld te vinden van de broer van koning Willem III, prins Hendrik. Op het Emmaplein staat een herdenkingsmonument voor koningin-moeder Emma.
Ook dierentuin Artis heeft een band met het Koninklijk Huis. Aan het Zoölogisch Genootschap ‘Natura Artis Magistra’, zoals de dierentuin voluit heet, werd al in 1852, veertien jaar na de oprichting, het predikaat Koninklijk verleend. In het kantoorgebouw van Artis was lange tijd een speciale ontvangstruimte voor leden van het koningshuis te vinden. Behalve door hun vele bezoeken uitte de betrokkenheid van de Oranjes zich vooral in de dieren die zij Artis in de loop der jaren schonken. Prins Hendrik, die het everzwijn in Nederland herintroduceerde, zond een zwijn naar de dierentuin, vergezeld van een telegram met de tekst ‘Het u toegezegde mannelijke zwijn heden verzonden heb hem den naam Willem gegeven Prins Hendrik’.
Zie ook > hoofdstad > Koninklijk Paleis Amsterdam >Nieuwe Kerk Amsterdam.
