(Latijn: delirare = uit de lijn lopen), ijlen, gedachtenstoornis waarbij denkbeeldige dingen voor werkelijke aangezien worden. Deze geestesgesteldheid komt voor bij besmettelijke ziekten, vergiftigingen, manieën en ook bij hevige koorts.
Soms neemt ijlen een permanent karakter aan; het wijst op een hevige stoornis in de → persoonlijkheid en betekent een zeer grote verandering in de relaties die de patiënt heeft met zijn omgeving. De gevallen waarin sprake is van een chronisch delirium nemen in de pathologie van volwassenen een belangrijke plaats in. In de vorige eeuw kwam Magnan met een beschrijving van de wijze waarop deliria zich ontwikkelen; hij onderscheidde vier opeenvolgende fasen: onrust, achtervolgingswaan, grootheidswaan en krankzinnigheid. Nadien stelde men echter vast dat dit schema niet van toepassing is op alle gevallen. Thans gaat de belangstelling uit naar een diepgaande studie van de persoonlijkheid. Het is immers onmogelijk het delirium los te maken van de levensloop van de patiënt, van diens gevoelsleven en van datgene wat hij heeft meegemaakt.
Volgens de psychoanalyse zou het delirium uitdrukking geven aan verdrongen gevoelens die voor de persoonlijkheid van de patiënt onaanvaardbaar zijn. Deze ervaart hetgeen in wezen van hemzelf is als iets dat van buiten hem afkomstig is (‘men’ laat mij obsceniteiten vertellen; ‘men’ wil mij aanzetten tot immorele handelingen). Het delirium met een → paranoïde karakter zou dezelfde grondslag hebben: de gedachte ‘ik haat hem’ verandert in ‘hij haat mij’. Vanaf dat moment kan de patiënt - vrij van ieder schuldgevoel - zijn → agressiviteit de vrije loop laten en zelfs zover komen dat hij een moord begaat (‘hij dreef de spot met mij, hij maakte mij het leven onmogelijk, éen van ons beiden moest verdwijnen, door hem te doden heb ik de wereld van een monster verlost’). Een delirium wil niet zeggen dat er sprake is van een vermindering van intellectuele vermogens. Sommige patiënten beschikken over een opmerkelijke → intelligentie; bij → tests behalen zij goede resultaten; zij kunnen normaal hun werk blijven doen en, afgezienvan hun delirium, onderscheiden zij zich in niets van anderen. Het delirium kent ontelbare thema’s: achtervolging, jaloezie, schuldgevoelens, erotiek, grootheidswaan enz. Sommige thema’s gaan gepaard met zulke indringende voorstellingen dat zij een → hallucinerend karakter krijgen. Opname is een psychotherapeutische inrichting is bijna altijd noodzakelijk. → Automatisme, Neoligisme, Overwerktheid, Psychose.
