Pensionaris (ook: advocaat), in de Noordnederlandse Republiek een rechtsgeleerde raadsman in dienst van een stad of van een gewest. De pensionaris (vroeger clerc geheten) fungeerde als secretaris op de vergaderingen van vroedschap en burgemeesters.
Hij trad tevens op als woordvoerder van de afgevaardigden van stad of ridderschap in de Statenvergadering van het gewest waartoe hij behoorde. Omdat een pensionaris niet aftrad was zijn invloed doorgaans groot. Verscheidene staatslieden in de Republiek zijn hun loopbaan als pensionaris begonnen. De rechtskundige adviseur van de Staten heette → raadpensionaris.
