Katholicisme encyclopedie

Prof. dr. J.C. Groot (1955)

Gepubliceerd op 02-01-2020

GEBED

betekenis & definitie

Bidden is zijn hart tot God verheffen („Tot U, o Heer, verhef ik mijne ziel”, Ps. 24), geestelijk met God in verbinding treden, God aanspreken en zich door God laten aanspreken. Bidden is een kunst, maar bovenal een genade.

Ieder biddend mens ervaart het gebed als een weldaad.Tegelijkertijd blijft het een opgaaf waaraan hij zich gemakkelijk onttrekt; ieder excuus is voldoende om er niet aan te beginnen of er mee op te houden. Dat komt, omdat het gebed ons buiten onze eigen wereld voert, waarin wij thuis zijn, en ons plaatst voor de onzichtbare God.

Soms welt het spontaan op uit ons hart, meestal verrichten wij het als een dienst, een taak, een plicht. Gebed is een onontbeerlijk element in het christelijk leven.

In het gebed beleven wij wat wij geloven. Daarom is het gebed bij uitstek in ons werk van de H.

Geest, bewuste verwerkelijking van onze gemeenschap met God, die ons door Jesus Christus mogelijk geworden is. Ieder gebed sluit in, dat de biddende mens in zichzelf keert, zich Gods werkelijkheid en liefdevolle luisterende en mededelende aanwezigheid bewust wordt, en God sprekend, of zingend, of zwijgend ontmoet.

Het komt voor de waarde van het gebed niet aan op de smaak, de troost, de godsvrucht, die men er bij ondervindt, maar op de goede wil, de liefde waarmede het wordt begonnen en waarmee men er in volhardt. Wij kunnen in het gebed God aanbidden (zijn absolute souvereiniteit erkennen), God prijzen (zijn vreugde over Gods grootheid belijden), God danken, God vragen (met onderwerping aan Gods wil.

Hem de vrijheid latend onze bede op zijn eigen originele goddelijke wijze te verhoren, zie Verdienste), onze schuld aan God belijden, ons tot God bekeren, in God geloven, op God hopen, God beminnen, ons verheugen om Gods volmaaktheid, van zijn liefde en zijn aanwezigheid genieten, bij Hem verwijlen. Er zijn verschillende soorten van gebed: I. Het gebed kan hoofdzakelijk bestaan uit stille, inwendige acten van geest en hart: inwendig gebed; het kan ook bestaan uit gesproken of gezongen woorden: mondgebed. Dikwijls gaat inwendig gebed in mondgebed over of andersom. In het rozenkransgebed gaat de inwendige overweging van 3x5 mysteries uit het leven van Jesus samen met het mondgebed van het telkens herhaalde Wees-gegroet.
2.Het gebed kan door de bidder vrij, persoonlijk, geïmproviseerd zijn, of het kan zijn een bidden in gebedsformules. Van de hoogste waarde zijn, ook voor het inwendig gebed, gebeden uit de H. Schrift (denk aan de Psalmen, Gebed des Heren, Gebed van Zacharias, Maria, Simeon, korte beden tot Jesus gericht), gebeden, die men zelf gedurende het inwendig gebed uit de Schriftteksten kan maken, gebeden uit de liturgie. Vele andere gebedsformules, afkomstig van matig verlichte breinen, zijn het christelijk gebed onwaardig en vrijwel waardeloos (sentimenteel, onecht, gezwollen, rammelend). Het is een zeer grote kunst een goede gebedsformule te maken (zie Formuliergebed).
3.Onder openbaar liturgisch gebed verstaat men het gebed, dat geschiedt in naam en in opdracht van de Kerk: misgebeden, gebeden bij de toediening van de sacramenten, het koorgebed of brevier-gebed of goddelijke officie. Het liturgisch gebed biedt rijke stof voor het inwendig en persoonlijk gebed.

HET INWENDIG GEBED is op zichzelf aan geen enkele vorm gebonden. Het kan zijn stof overal vandaan halen, het kan overgaan in, of afgewisseld worden met mondgebed; het kan geheel of voor een goed deel bestaan uit doorleefde en vaak herhaalde gebedsteksten uit de H. Schrift of de liturgie. In het inwendig gebed heerst de grootste vrijheid: waar het om gaat is, dat de biddende mens in een levend, vrij, persoonlijk contact treedt met God. Het inwendig gebed zal altijd uit twee elementen bestaan: de bidder zal eerst zijn aandacht op God richten met het doel de inwendige ontmoeting met God te verkrijgen. In die inwendige ontmoeting met God bestaat dan het eigenlijk inwendig gebed.

In deze ontmoeting kan de bidder God aanbiddend beschouwen, stil bij God verwijlen, zijn hart laten spreken, zich tot God toekeren en bekeren, voornemens maken tot verbetering van zijn leven, God loven en danken. Hem om genade en hulp smeken, vooral God beminnen. Het inwendig gebed, waarin de bidder geruime tijd besteden moet om langs veelvuldige en moeizame acten van het verstand als nadenken, redeneren, concluderen tot een ontmoeting met God te geraken, noemt men overwegend gebed of meditatie. Als het hart God spoedig vindt, zonder veel nadenken en redeneren, spreekt men van gebed des harten. Als het inwendig gebed één stil en innig en liefdevol verwijlen wordt bij God spreekt men van gebed van liefdevolle aandacht (Bossuet), of van ingekeerdheid (Theresia van Avila), of van eenvoudige overgave aan God (Franciscus van Sales), gebed van eenvoud of van verworven contemplatie.

De groei van het inwendig gebed is een groei in eenvoud en ongecompliceerdheid. Hij gaat met groei in deugdzaamheid en heiligheid gepaard, met steeds grotere innerlijke reinheid en onthechting aan al wat God niet is. Het beste uitgangspunt voor het inwendig gebed is het lezen van een tekst uit de H. Schrift.

De H. Schrift is de bron bij uitstek van het inwendig gebed. Er bestaan ook meditatieboeken, waarin teksten van de H. Schrift voor-gemediteerd zijn. Een goed Nederlands meditatieboek is dat van W. Grossouw, Innerlijk leven.

Ook zijn er in de loop der tijden meditatiemethoden ontworpen, vooral om beginnelingen het inwendig gebed te leren. Bekend is de methode van Ignatius van Loyola (f 1556), eigenlijk slechts één van de wijzen van bidden uit diens boek Geestelijke Oefeningen. In deze methode begint men met zich eerst de stof der meditatie aanschouwelijk voor te stellen. Daarna stelt men successievelijk de drie vermogens der ziel (geheugen, verstand en wil) of in verbeelding de 5 zintuigen, vooral gezicht en gehoor, op de meditatiestof in werking. De meditatie loopt uit op concreet voornemen en samenspraak met Christus. Boven is reeds gezegd, dat in het inwendig gebed de grootste vrijheid heerst; iedereen moet daarbij de weg gaan, die hem het best bevalt.

De hoogste vorm van het inwendig gebed is het mystiek gebed, waarin de begenadigde bidder in plaats van God te zoeken, God ervaart. Het mystiek gebed is louter genade, die God geeft aan wie Hij wil, en waartoe niemand door eigen inspanning kan geraken (zie Mystiek).

Naast het gebed tot God kent men in de Kerk van oudsher het gebed tot de heiligen, die in de eeuwige zaligheid bij God zijn. Het gebed tot de heiligen verschilt essentieel van het gebed tot God. Hier is natuurlijk nooit sprake van aanbidding. Het gebed tot de heiligen is een beleving van het dogma van de gemeenschap der heiligen. Het berust op het geloof, dat God de voorspraak der heiligen in de hemel voor ons, Christenen op aarde, aanvaardt. Ons gebed tot de heiligen is: „Bidt voor ons”.

K. D. B.