(fi'gu:r) (figuren ; -tje) [Fr. < Lat. figura d. i.]
I. o. Eig. Veroud. gedaante, vorm, uiterlijk.
II. Metn. wat figuur (I) heeft nl.
1. o. lichaamsbouw, uiterlijk van een persoon : een flink, jong, mooi, slank, gracieus -; zich op zijn iets laten voorstaan; zwaar van -; weinig hebben; een als een slijpplank. Syn. gedaante, gestalte, vorm.
2. o. Veroud. afbeelding, beeld.
3. v.
A. Algm.
a. voorstelling door een afbeelding, een beeld : de figuren op een schilderij.
b. [Metn. van a] stuk met figuur : de figuren in de wapenkunde.
B. Inz.
a. afbeelding als opheldering bij een geschrift: die formule is in 500 afgebeeld ; zie nevenstaande -. b. zichtbare voorstelling van een meetkundige uitgebreidheid : een lijn, een vlak, een lichaam worden door meetkundige figuren weergegeven ; een vlakke -; een in de ruimte.
c. getekend of gemodeleerd samenstel van lijnen en vlakken, spelenderwijs of tot versiering voortgebracht : figuren in zand tekenen; figuren van bloembedden.
III. Metf. [van II 3 a]
1. v. geheel van bewegingen volgens bepaalde lijnen, bij dans of spel: de figuren van de Quadrille; figuren beschrijven bij het schaatsenrijden.
2. v. Muz. groep van tonen om een hoofdtema op te sieren.
3. v. voorstelling in een of meer woorden om iets krachtig of schilderachtig uit te drukken : de metafoor en de metonymie zijn figuren; men voelt deniet meer wanneer men het handvat van een kan een „oor” noemt; „zijn pen in mensenbloed dopen” is een-; de grammatische figuren, b. v. de ellips, wijzigen de grammatische vorm, terwijl de retorische figuren, b. v. de tropen, betrekking hebben op de verbinding der begrippen ; stijlfiguren.
4. v. gelaatsuitdrukking : Don Quichot is een ridder van de droevige -.
5. a. o. beeldindruk die een persoon bij een bepaalde gelegenheid wekt : een goed, briljant, behoorlijk, schitterend, belachelijk, gek, mal, misselijk maken, slaan; met zijn verlegen zijn; zijn redden,
b. v. [Metn. van a] persoon, persoonlijkheid die een bepaalde indruk maakt: een bekende, een mooie -; een der aantrekkelijke figuren uit zijn tijd.
