HARMELEN, OOK WEL Hermelen genaamd, een Dorp en Heerlijkheid, met een Slot, in het Nederkwartier van Utrecht, was eertijds een vrij eigen goed, doch wierdt naderhand, aan de abtdij van St. Paulus, te Utrecht, als een Leen, en vervolgens aan bijzondere eigenaaren, als een Agterleen, opgedraagen.
In October des Jaars 1536 hebben de Staaten des Lands van Utrecht het Huis of de Heerlijkheid van Harmelen voor eene Riddermatige Hofstad plegtiglijk erkend. Reeds in het laatst der dertiende Eeuwe zou dit Huis bekend geweest zijn, en gestigt door eenen jonger Zoon uit den Huize van Woerden, ’t welk, zedert, den naam van Harmelen heeft aangenomen. Zeker schijnt het, dat dit Slot, in de volgende Eeuwe, door huwelijk van eene ALEID VAN HARMELEN MET DIRK VAN ZUILEN, IN HEt geslagt van Zuilen is overgegaan. Deeze, het Huis, met 43 Morgens Lands, aan HENDRIK BOECKHOUT, ABT Van St. Paulus, te Utrecht, hebbende opgedraagen, wierdt zijn Zoon, ZWEDER VAN ZUILEN, MET HEt een en ander beleend. Bij overdragt en erfenis kwam het aldus, in den jaare 1460, aan GYSBERT VAN ZUILEN. TEN DIEn tijde ontstondt ’er Oorlog tusschen de Stad Utrecht en haaren Bisschop DAVID VAN BOURGONDIE, GEHOLPEn van de Hollanders.
Eerst hieldt hij de zijde des Bisschops, doch naderhand die der Stad. Tot verzekeringe zijner trouwe, droeg hij aan deeze het Huis te Harmelen op, en gedoogde dat JOOST VAN LALAING, STADHOUder van Holland, met eene menigte Ruiters, aldaar in Bezetting kwam. Eene dogter uit het geslagt van Zuilen bragt dit Huis, door huwelijk, over, in den jaare 1572, in het geslagt van VAN BAEXEN, WELK Het bezeeten heeft tot in het laatst der voorgaande Eeuwe, en uit hetwelk FREDERIK VAN BAEXEN, HEEr van Harmelen, in den Jaare 1629, wegens deeze Ridderhofstad, beschreeven is geweest in het Lid der Edelen en Ridderschap des Lands van Utrecht.De Heerlijkheid Harmelen beslaat eene uitgebreidheid van zeshonderdvijftig Morgens; in dezelve staan ruim zestig Huizen. Het Dorp pronkt met eene fraaie Kruiskerk, rustende, ’t geen, in eene Dorpkerk, iet ongewoons is, op twee op zich zelve staande pilaaren. De spitse Toren is voorzien van eenen zijlings uitsteekenden Trans. Behalven de Hervormde Gemeente, is ’er ook eene Staatie van Roomsgezinden.
