‘Magneetvissen’ is jarenlang een bekend kinderspel geweest. De grap ervan was om met een hoefijzervormig magneetje bepaalde vissen uit een glazen kom te hengelen; iets wat mogelijk werd omdat elke vis voorzien was van een ijzeren oogje, dat door de magneet werd aangetrokken.
Er zijn verscheidene andere spelletjes die op de aantrekkingskracht van een magneet berusten. Er bestaan pijltjes met een magnetische kop, die op een metalen roos blijven ‘plakken’; er zijn speelgoedvliegvelden waarop metalen vliegtuigen met behulp van magneten worden voortbewogen; er zijn poppenkasten met magnetische acteurs; magnetische blokkendozen en poppen met ingebouwde magneten. Zelfs een magneet op zichzelf vormt voor veel kinderen een aantrekkelijk stuk speelgoed.
De magneet is al eeuwenlang bekend. Niemand weet hoe het woord ‘magneet’ ontstaan is. Eén verklaring zegt dat de magneet genoemd is naar de Griekse herdersknaap Magnes, die een herdersstaf bezat met een ijzeren punt. Op een goede dag zette hij die staf tegen een rotswand om kort daarop tot de ontdekking te komen, dat het gesteente de staf bij de ijzeren punt probeerde vast te houden. Tot dan toe was een gesteente met magnetische eigenschappen onbekend. Stukken ervan werden later magneten genoemd.
Er is alle kans dat het verhaal van Magnes op fantasie berust. Maar er bestaat wél een gesteente dat ijzer en staal aantrekt. Het wordt magnetiet genoemd; stukken ervan zijn in feite natuurlijke magneten.
Zulke natuurlijke magneten verliezen hun magnetische kracht niet; datzelfde is het geval met de hoefïjzervormige magneten uit het magneetvisspel en met alle magneetsoorten, die hij dit artikel staan afgebeeld. De magneten op de tekening zijn kunstmatig vervaardigd; over het algemeen is hun kracht aanzienlijk groter dan die van natuurlijke magneten. Ze worden gemaakt van staal of van een legering van staal met andere metalen. Een van de magneten op de tekening is gemerkt met de letters Z en N. De einden van een magneet worden ‘polen’ genoemd. Elke magneet heeft een Zuid- en een Noordpool.
Als twee magneten bijeen worden gebracht zullen de uiteinden ervan elkaar aantrekken als ze verschillend gepoold zijn. Als twee zuidof twee noordpolen bij elkaar gebracht worden, zullen de magneten elkaar daarentegen afstoten. Sommige magnetische spelletjes zijn op deze eigenschap gebaseerd. Magneten worden niet alleen als speelgoed gebruikt. De naald in een kompas is een ‘blijvende’ (of permanente) magneet; magneten worden gebruikt in ijzerwinkels om kleine spijkertjes op te pakken; ze doen dienst in de spreekkamer van een dokter om kleine staalsplinters te verwijderen; er zijn magnetische potloden en asbakken; magnetische sluitingen voor ijskastdeuren en magnetische letters voor reclamedoeleinden. Veel magneten maken ook deel uit van bepaalde machines.
De andere tekening bij dit artikel laat een ander soort magneet zien; de zg. elektromagneet. Zo’n elektromagneet wordt pas magnetisch als er elektrische stroom doorheen wordt gevoerd. Op het moment dat de stroom verbroken wordt, verliest de elektromagneet zijn aantrekkingskracht.
Elektromagneten zijn tegenwoordig veel belangrijker dan permanente magneten; vooral omdat ze deel uitmaken van tal van elektrische apparaten. Wie in zijn huis op zoek gaat zal tientallen elektromagneten vinden: in de huisbel, in de radio, in het tv-apparaat, in de telefoon, in de stofzuiger en in alle andere apparaten, waarin een elektromotor is geplaatst. Ook de grote generatoren, die steden en dorpen van elektriciteit voorzien, bestaan voor een deel uit elektromagneten. Zonder dit vernuftige hulpmiddel zou ons dagelijkse leven heel wat minder gemakkelijk zijn.