De onweersbuien, die zich vooral in de warme zomermaanden vaak boven ons land ontladen, gaan altijd vergezeld van twee indrukwekkende verschijnselen: bliksem en donder. Bliksem is in werkelijkheid een reusachtige, elektrische vonk.
Als die vonk overslaat van de ene wolk naar de andere kan ze weinig kwaad doen; springt ze echter van een elektrisch geladen wolk over naar de aarde dan kan ze soms aanzienlijke schade aanrichten. Huizen, boerderijen en hooimijten kunnen erdoor in brand gezet worden en het komt nogal eens voor, dat niet alleen vee maar ook mensen door de bliksem gedood worden. Donder daarentegen, hoe angstaanjagend ook, is volkomen ongevaarlijk. Het is namelijk alleen maar het geluid, dat de bliksemstraal veroorzaakt als ze door de lucht klieft. Dat betekent dus, dat het gevaar (van de bliksemstraal) al geweken is als de donder weerklinkt. De tijd tussen bliksemstraal en donderslag is afhankelijk van de afstand van de onweersbui.
Het geluid reist namelijk met een snelheid van 340 meter per seconde; het doet ongeveer drie seconden over een kilometer. Als een donderslag dus drie seconden na de bliksemstraal weerklinkt, betekent dit dat de onweersbui zich op een kilometer afstand bevindt; als het zes seconden duurt is de bui twee kilometer van ons verwijderd, enz.Er zijn verscheidene soorten bliksem. De meest voorkomende vorm toont ons de elektrische vonk als een gevorkte lichtstraal (zie afbeelding). In een andere vorm vertoont de vonk zich als een vurige bol, die tenslotte uiteenbarst en verdwijnt. Deze ‘bolbliksem’ is ongevaarlijk, maar komt niet vaak voor.
In het verleden heeft de mens de meest dwaze verhalen bedacht om de werkelijke aard en de herkomst van een bliksemstraal te verklaren.
De bekendste uitleg is die, welke de bliksem verklaart als een vuurflits uit de handen van een boze god die de aarde wilde straffen. Donder was dan het geluid, waarmee het goddelijke wapen zijn doel trof. De Amerikaanse natuurkundige Benjamin Franklin ontdekte tenslotte de waarheid: dat bliksem niets meer maar ook niets minder is dan een enorme elektriciteitsvonk. De kleine druppels water in een wolk worden tijdens hun tocht langs de hemel geladen met elektriciteit. Als de lading van een wolk groot genoeg wordt ontsnapt de elektriciteit in de vorm van een blauwwitte vlam. Die vlam verhit de lucht zo sterk, dat de luchtmoleculen in beweging komen en naar alle kanten uiteensnellen: een soort ontploffing dus. Die ‘luchtontploffing’ veroorzaakt het geluid, dat wij donder noemen.
De ontdekking van Benjamin Franklin had tot gevolg, dat de mens middelen vond om zich tegen de gevolgen van een bliksemstraal te beschermen. De bliksemafleider is zo’n middel: op een hoog punt geplaatst trekt hij de elektrische vonk uit de wolken aan en leidt die snel en afdoende de grond in.
De wetenschap heeft tegenwoordig instrumenten vervaardigd om kunstmatig bliksem op te wekken. Met laboratoriumproeven probeert men nieuwe middelen te vinden om de mens tegen het ‘hemelse vuur’ te beschermen.