naam van enige internationale organisaties tot samenwerking van de arbeidersorganisaties in de verschillende landen. Zij gingen bij hun stichting uit van een verondersteld proletarisch internationalisme.
EERSTE INTERNATIONALE
officieel Internationale Arbeiders Associatie (IAA). geslicht te Londen 1864: de statuten werden geschreven door Karl Marx. De Ned. sectie (opgericht 30.8.1869 te Amsterdam) werd sterk beïnvloed door Belgen als Dave en C.de → Paepe en de Ned. kleermaker II. → Gerhard. Hoewel er na Amsterdam secties in ‘s-Gravenhage en Utrecht tot stand kwamen, die zich 1871 verenigden tot een Nederlandsch Werkliedenverbond. leidden zij een kwijnend bestaan, terwijl daarentegen het → Algemeen Ned. Werkliedenverbond tot bloei kwam. De Eerste Internationale bezweek door de verschillende opvattingen over de Franse Commune van 1871, de onenigheid tussen marxisten en anarchisten en de Frans-Duitse oorlog van 1870. waarbij het nationalisme van de arbeiders groter bleek dan hun internationale solidariteit. In 1872 ging de organisatie te gronde: het formele einde kwam in 1877.
TWEEDE INTERNATIONALE
(1889-1940). officieel: Socialistische Arbeiders Internationale (SAl). Zij had haar bureau eerst te Brussel, daarna te Amsterdam en tenslotte te Londen. Bezweek door de Tweede Wereldoorlog (officieel opgeheven 1947). Toen werd opgericht de Commissie voor internationale socialistische conferenties (comisco). In 1951 werd de Tweede Internationale heropgericht met de naam: Socialistische Internationale. De sai had in het begin van de 20e eeuw te kampen met de strijd tussen het → revisionisme en het orthodoxe marxisme.
Het Congres te Brussel (1891) leidde in Nederland 1893 tot oprichting van het Nationaal Arbeidssecretariaat (nas). Terwijl oorspronkelijk de Soc.-Dem. Bond van Domela Nieuwenhuis lid was. erkende het Congres van 1896 te Londen alleen de Soc.Dem.Arb. Partij (sdap).
DERDE INTERNATIONALE
Communistische Internationale (komintern), 1919—43. Hiervan was de Communistische Partij Nederland lid. Na de opheffing in 1943 werkte men samen in de kominform (Communistisch Informatiebureau). In 1956 werd dit vervangen door Internationale Communistische Conferenties.
INTERNATIONALE 2 ½ of WENER INTERNATIONALE
Opgericht 1920; trachtte te bemiddelen tussen de sociaaldemocratische Tweede Internationale en de communistische Derde Internationale, (-→ centrisme). Haar denkbeelden vonden begrip bij P.J. → TroElstra. Opgeheven 1923.
VIERDE INTERNATIONALE
De Trotzkistische Internationale: opgericht 1938. Van weinig betekenis. In 1964 werd in België de Arbeidersliga opgericht door de socialistische Jonge Wacht, die met de socialistische partij brak. In deze liga werkte zij samen met o.a. de Parti Wallon des Travailleurs, de Union de la Gauche socialiste, de Socialistische Beweging Vlaanderen. De ArbeidErsliga zou optreden als Belg. element van de Vierde Internationale.
Litt. D.Hudig Jr.. De Vakbeweging in Nederland 1866—1878 (1904); Amsterdam meetings of the First International in 1872 (in: Buil. of the Int. Tnst. of social history Amsterdam i. 1951); J.Braunthal. Die Internationale (3 dln.. 1960-71): P.Luykx, De Comintern (in: SII, 1971. met Litt.): G.Haupt. Socialism and the Great War.
The Collapse of the Second International (1972); J.J.Giele. De Eerste Internationale in Nederland (1973); G.Novack e.a.. The first three Internationals (1974); D.Devreese. de Rode Groot-Nederlandse Gedachte (in: SH, 1975, met Litt.): B.BymhoIte, Gesch. der Arbeidersbeweging in Nederland (1894; herdr. 2 dln.. 1975).
Internationale (lied)
sinds eind 19e eeuw het strijdlied van de internationale arbeidersbeweging. de woorden zijn van Eugene Pottier (1871). de muziek van → Pierre Degeyter (1888). de Ned. tekst is van H.Roland Holst.
