tot 1860 een koninkrijk in Italië, dal uit twee vaneen gescheidene bestanddeelen samengesteld was, nl. uit het eiland Sardinië, en op het vasteland uit het hertogdom Savoje, het prinsdom Piëmont, het graafschap Nizza en het hertogdom Genua. De bevolking van dot koninkrijk bedroeg in 1857 (op een grondgebied van ruim 1376 vierk. mijlen) 5,167,542 zielen.
Het uitgangspunt, waaruit het koninkrijk S. ontstond, was het kleine graafschap Moriana (zie MAURIENNE), welks graven, vasalien van het koninkrijk der heide Burgundiên (999, en v.) reeds spoedig (1027) graven van geheel Savoje werden, daarmede eerst het graafschap Suza, en in 1091 Turijn vereenigden, en bovendien de waardigheid bekleedden van rijksvicaris in Piëmont en in Lombardijè. Bij den dood van Filips, graaf van Savoje, die in 1285 kinderloos stierf, werd het huis van Sardinië door zijne drie neven in drie liiiiën gesplitst, nl. Waadt, Piëmont, Savoje : de twee eerstgenoemden hielden op te regeeren 1359 en 1418. De derde linie, waarvan Amedefls V de stamheer was, had inmiddels de graafschappen Bresse en Gcnevois aan haar grondgebied toegevoegd, vergrootte zich in 1418 met Piëmont en in 1419 met het graafschap Nizza. Amedeüs VIII, eerste hertog van Savoje (1418), was eenigen tijd paus (1439—1447) onder den naam van Felix V. Bij zijnen dood kwam Savoje, door onlusten verscheurd, onder den invloed van Frankrijk. Zich later voor Karel V verklaard hebbende, werd Savoje door de Franschen bezet en bleef 17 jaren lang eene fransche provincie (1552—1559). Eindelijk, bij den vrede vau Caleau-Cambrcsis, werd het aan zijnen hertog teruggegeven, nl. aan Emmanuël Philibert, den overwinnaar van Sainl-Quentin. Bij den vrede van Lyon (1601) deed Karel Emmanuel I ten behoeve van Frankrijk afstand van de landschappen Bresse en Bugey. Nu eens de bondgenoot van Frankrijk, dan weder van Oostenrijk, verwierf Victor Amedeüs 1 van laatstgen. mogendheid eenige districten in hel Milaneesche (Alessandria, enz.), en bekwam 1713, bij den vrede van Utrecht, het koninkrijk Sicilië, dat hij echter reeds in 1720 genoodzaakt was af te staan, terwijl hij er Sardinië voor in ruil ontving. Van dat tijdstip af voerden de hertogen van Savoje den titel van koning van Sardinië. In 1735 stond Oostenrijk nog aan Savoje af; Novara, Tortona, enz., en in 1745 Vigevano; maar in 1798, na de inname van Turijn door Joubert, werd Karel Emmanuël II beroofd van al zijn vastelands grondgebied, dat bij Frankrijk ingelijfd werd; hij nam de wijk naar het eiland Sardinië, waar hij bleef regeeren tot 1802, toen hij afstand van den troon deed ten behoeve van zijnen broeder Victor Emmanuël, die gedurende een dozijn jaren slechts over het eiland regeerde, en eerst door de gebeurtenissen van 1814 in het bezit gesteld werd van Savoje en Piëmont; ook de oude republiek Genua werd nog daaraan toegevoegd. In 1821 had, in navolging van den Napelschen opstand, eene dergelijke beweging in Piëmont plaats, die echter nog in datzelfde jaar door Oostenrijks wapenen onderdrukt werd. Inmiddels had Victor Einihannël, door dien opstand daartoe gedwongen, afstand van den troon gedaan (1821) ten behoeve van zijnen broeder Karel Felix, die nu regeerde tot 1831, toen hij opgevolgd werd door Karel Albert (zie dat art.), die reeds in 1821 in den opstand eene rol had gespeeld. Deze vorst, ofschoon even als zijne voorgangers absolutistisch regeerende, loonde echter mede te gaan met den geest van zijnen tijd. Sedert 1847 sloot hij zich aan de beweging van Italië aan, gaf 4 Maart 1848 aan zijn volk den constitutioneelen rcgeeringsvorm,en verklaarde, zoodra de opstand te Milaan uilgebroken was, den oorlog aan Oostenrijk. Hij rukte Lombardijë binnen, doch zag zich door gebrek aan de noodige ondersteuning genoodzaakt van den zegevierenden oostenrijkscheu veldheer Radetzky eenen wapenstilstand aan te nemen, en Lombardijë weder te ontruimen. Dc 12 Maart 1849 hervatte oorlog eindigde reeds 21 en 23 dierzeifde maand met de nederlagen bij Mortara en Novara, en Karel Albert deed afstand van den troon, ten behoeve van zijnen zoon VielorEmmanuël II, die de constitutie handhaafde, en zoodoende zijn rijk tol het middelpunt maakte van hel nationale en liberale streven ven geheel Italië; door zijn bondgenootschap met Frankrijk werd 1859 de ooslenrijksche invloed uit Italië verdrongen (zie ITALIAANSCHE OORLOG) ; en door de staatsmanshulp van Cavour en de heidenhnlp van Garibaldi bracht Victor Emmanuël het zóó ver, dat hij 17 Maart 1861 zijn titel van koning van Sardinië kon verwisselen tegen dien van Koning van Italië. Ziehier dc naamlijst der vorsten van S.:I Graven van Savoje
Berthold, graaf van Maurienne 999
Humbert I, met de witte handen 1027
Amedeüs I 1048
Amedeüs 11 1060
Humbert II 1072
Amedeüs III 1118
Humbert III 1118
Thomas I 1188
Amedeüs IV 1233
Bonifacius 1253
Petrus 1263
Filips I 1268
Amedeüs V, de Groote 1285
Eduard 1323
Aymon 1329
Amedeüs VI, de Groene 1343
Amedeüs VII, de Roode 1383
II. Hertogen van Savoje.
Amedeüs VIII (eerst graaf, doch sedert 1416 hertog) 1391
Lodewijk 1439
Amedeüs IX 1465
Philibert I 1472
Karet I 1482
Karel II 1489
Filips II 1496
Philibert II 1497
Karel III 1504
Emmanuel Philibert 1553
Karel Emmanuel I 1580
Victor Amedeüs I 1630
Frans Hyacinth 1637
Karel Emmanuel II 1638
III Koningenvan Sardinië
Victor Amedeüs
(II als hertog) 1675
(I als koning) 1720
Karel Emmanuel I (III als hertog) 1730
Victor Amedeüs II 1773
Karel Emmanuel II 1796
in Sardinië 1798-1802
Victor Emmanuel I 1802
(eerst in Sardinië, sedert 1814 over al de Sardische landen, tot aan zijne abdicatie 1821.)
Karel Felix 1821
Karel Albert 1831 (abdicatie 1849)
Victor Emmanuel 1849—1861 (wordt 1861 koning van Italië).
