lat. Rhenus, de voornaamste rivier van Duitschland, ontstaat in het zwitsersche kanton Grauwbunderland hoofdzakelijk uit drie beken,vormt van Reineck tot Constans het meer van Conslans, vervolgens het Zeiler- of Beneden-meer (ünlersee); dit laatste verlatende, scheidt de R.
Baden van Zwitserland, en bereikt Schaffhausen en Bazel, onderweg (links) de Aar opnemende. Van Bazel noordwaarts ioopende, scheidt de R. de fransche departementen Boven-R. en Beneden-R. van Baden, dit laatste vervolgens van Rijnbeieren, doorstroomt dan het groothertogdom Hessen, vormt de grensscheiding tusschen dit en Nassau, verder tusschen Nassau en Rijnpruisen : tusschen Lahnstein en Coblentz neemt de R. zijnen loop door Rijnpruisen langs Coblentz, Keulen, Dusseldorf en Emmerik, en komt, beneden laatstgen. slad, bij Schenkenschans, in de nederl. prov. Gelderland, en verdeelt zich een weinig verder (bij Pannerden) in twee armen. De zuidelijke arm, Waal genaamd, loopt langs Nijmegen, Tiel en Zalt-Bommel, lot Woudrichem, vereenigt zich daar met de Maas, te gelijk den naam aannemende van Merwede (zie MERWEDE en MAAS). De noordelijke arm van den R., splitst zich bij Westervoort weder in twee armen, van welke de rechter onder den naam van Nieuwen IJsel tot Doesburg loopt en zich daar met den Ouden IJsel vereenigt, om vervolgens uit te loopen in de Zuiderzee. De bij Westervoort ontstaande linkerarm behoudt den naam van R., loopt langs Arnhem, Wageningen, Rhenen en Wijk-bij-Duursledc, en splitst zich hier nogmaals in twee armen, van welke de linker den naam Lek aanneemt (zie LEK), terwijl de rechter onder den naam van Krommen R. naar Utrecht stroomt, en zich daar ten vierden male in twee armen splitst, van welke de rechter Vecht heet (zie VECHT), terwijl de linker, Oude R, genaamd, door Woerden en Leiden loopt, om zich vroeger bij Katwijk in de Noordzee te ontlasten, doch reeds sedert het jaar 860 doodloopt in het zand der duinen (zie KATWIJK). De geheele lengte van den R. bedraagt 156 mijlen. Naar den R. dragen (of droegen vroeger) verscheidene landstreken hunnen naam, waarvan wij hier de opsomming laten volgen:a) Fransche departementen..
1) Rijn. (dépt.du Bas.Rhin, d. i. van den Beneden-), gevormd uit den Neder-Elzas en een gedeelte van Lotharingen, is ruim 90 vierk. mijlen groot, met
580,000 bewoners, ingedeeld in vier arrondissementen (Straatsburg, Schlettstad of Schelestadt, Zabern of Saverne, en YVeissenburg), en heeft tot hoofdplaats Straatsburg.
2) Rijn (dépt. du Haul-Rhin,A. i. van den Boven-), gevormd uit den Opper-Elzas en de voormalige rijksslad Mulhausen, is circa 70vierk.mijlen groot, met 517,000bewoners, ingedeeld in drie arrondissementen (Colmar, Allkirch, en Béfort of Belfort), en hoeft tot hoofdplaats Colmar.
Vroeger had men nog:
3) Rijn
(dépt. des Bouches du Rliin, d. i. der Monden van den). Zie n°. 3 van 't art. MONDEN.
4) Rijn-en-Moezel
(dépt. de Rhin-et-Moselle, d. i. van), na den vrede van Lunèville (1801) gevormd uit gedeelten der keurvorstendommen Keulen, Trier, enz.; had lot hoofdplaats Coblentz, en maakt thans deel uit van Rijnpruisen.
b) In Holland.
Rijnland
of Rhijnland, voormalig baljuwschap, grootendeels in Zuid-Holland en voor een klein gedeelte in Noord-Holland gelegen. Onder dit baljuwschap behoorden:
Leiderdorp
Alphen-en-Rietveld
Oudshoorn en Gnephoek
Aarlanderveen
Rijnzalerwoude
Leimuiden en Vriesekoop
Zevenhoven en Noorden
Nieuwveen en Uiterbuurt
Soeterwoude
Stompwijk met Wilsveen en Tedingerbroek
Voorburg
Zoetermeer en Zegwaard
Benthorn
Nd.en Zd. Waddinxveen
Middelburg
Sluipwijk
Sassenheim
de Vennep.
c) In Duitschland.
1) den Badener Oberrheinhreis, circa 74 vierk. mijlen, met 346,000 bewoners; hoofdplaats Freiburg.
2) den Badener Mittelrheinhreis, circa 76 vierk. mijl, met 470,000 bewoners; hoofdplaats Carlsruhe.
3) den Badener Unterrheinhreis, circa 65 vierk. mijl, met 356,000 bewoners; hoofdplaats Mannheim.
Vroeger had men:
4—6) drie kreisen van het Duitsche rijk, genaamd Oberrhcinische,Kurrheinische eaNiederrheinüche ;
7) de Pruisische provincie Mederrhein;
8) den Beierschen Rheinkreis (zie PALTS).
Zie wijders de artt. RIJNBEIEBEN, RIJNHESSEN, RIJNPROVINCIE, RIJNPRUISEN.
