De oude Fr. W. is ontstaan uit de behoefte aan een frequente uitwisselingsmogelijkheid naast de oudere jaarmarkt.
De boer had de IV. nodig voor de afzet van zijn boter en kaas, minder voor de veehandel. Het is onbekend wanneer de W.en zijn ontstaan (voor Staveren, Dokkum en Lwd. is wel aangenomen vóór de 11de eeuw).De W. werd van betekenis in plaatsen die gunstig lagen met een agrarisch achterland en een verkeersweg tot afzet. Zo droeg ze bij tot de stedenvorming. In de 15de eeuw waren het steden, die op een belangrijke W. konden bogen (maandag Ijlst en Joure (een vlek); dinsdag Sneek; donderdag Franeker en Dokkum; zaterdag Bolsward en Lwd.). Dergelijke plaatsen waren fel op het monopolie van de W. voor hun omgeving (aangezien de handel nogal voordeel voor de stad bijv. waagrechten - en de burgerij opleverde), en protesteerden herhaaldelijk tegen het bestaan van een waag in kleinere dorpen in de buurt, al was de W. in die dorpen ongetwijfeld voordeliger voor de boer. Was de W. eerst vooral zuivelmarkt, in de 17de en 18de eeuw kwam de veehandel meer en meer plaats vragen. In den beginne beperkte zich dit hier en daar tot een aantal aan de gewone W. verbonden speciale beestenmarkten in voor- en najaar.
Na 1850 was het aantal W.en in Frl. groter dan ooit, maar het karakter was ongelijk. Ze sloten aan bij het eigen landbouwgebied. Uitsluitend zuivelmarkt hadden: Akkrum, Balk, Grouw, Hindeloopen, Langweer, Lemmer, Makkum, Oldeboorn, Rauwerd, Sloten, Workum en Woudsend; zuivel- en veemarkt: Bolsward, Joure, Koudum en Sneek; zuivel-, vee- en graanmarkt: Franeker, Gorredijk, Heerenveen, Lwd. en Wolvega; zuivelen graanmarkt: Drachten; vee- en graanmarkt: Noordwolde; alleen graanmarkt: Oosterwolde. Er zijn in de 19de eeuw nog meer W.en geweest. Hieruit blijkt dat het marktwezen zich sinds de 15de eeuw heeft uitgebreid. Een landbouwcrisis en het toegenomen verkeer hebben de kleinere W.en doen verdwijnen, zodat nu (naast enkele woensdagen zaterdagmiddagmarkten) nog over zijn: maandag Oosterwolde; dinsdag Sneek; woensdag Wolvega; donderdag Bolsward en Drachten; vrijdag Lwd.; zaterdag Heerenveen. De Bouwhoek heeft blijkbaar genoeg aan de overgebleven jaarmarkten en de W. (met de Beurs) te Lwd., die dan ook veruit de belangrijkste is. zie Jaarmarkt, Kermis, Waaggebouwen.
Zie: Spahr van der Hoek, Fr. landb. I, 375 e.v.; Gedenkb. Lwd. 1435-1935, 254 e.v.
