Inleiding tot het overzicht van Frieslands geschiedenis en cultuur De tijd van de oude jaartallenlijst met slechts gegevens over vorsten, veldslagen en nu en dan een vredestraktaat, is voorbij. Elke beoefenaar der geschiedwetenschap, ook elke geïnteresseerde leek, wil de historische gebeurtenissen niet meer geïsoleerd zien, maar zoveel mogelijk de gegevens zowel betreffende de materiële als de geestelijke cultuur in één oogopslag kunnen overzien; hij wil verband leggen en samenhang constateren.
Zo kan een synchronistische tabel een hulpmiddel zijn om te doen uitkomen hoe bepaalde feiten op het terrein der economie corresponderen met culturele gebeurtenissen. Een persoonlijkheid staat niet los van het tijdsgebeuren, noch staat dat tijdsgebeuren los van de levende mensen; en dat tijdsgebeuren heeft zijn materiële grondslag.
Een iyde-eeuwse figuur als Gysbert Japiks werd groot in een tijd van vrede en welvaart, toen de bouwkunst bloeide en het verkeer (trekweg Leeuwarden-Harlingen) toenam; na zijn dood valt een tijdlang niets te vermelden: in de economie een neergaande tijd. Men kan ook in de 19de eeuw verband leggen tussen de landbouwcrisis van 1878-93 en de emancipatie van de ‘kleine luyden’ in het opkomen van de socialistische beweging en de Doleantie, terwijl men in de bundel ‘It jonge Fryslân’ van die emancipatie een eerste letterkundige neerslag kan vinden.
Zo vindt de gebruiker op de volgende acht bladzijden in zeven kolommen gegevens betreffende de waterstaat en het economische leven van Friesland, naast gelijktijdige datums van godsdienst, taal- en letterkunde, wetenschap en kunst. De eerste kolom geeft de ‘gewone’ jaartallenlij st.
De laatste laat zien welke persoonlijkheden in een bepaalde periode naar voren kwamen. De belangrijkste gegevens zijn vet gedrukt.
Tot 1500 is vastgehouden aan perioden van een eeuw, daarna is een onderverdeling van 23 jaar gemaakt.Aan de samenstelling van dit overzicht is door negen deskundigen gewerkt. Voor Friesland is het een eerste poging, waarop wellicht voortgebouwd kan worden.
J. J. KALMA.
Friese synchronistische tabellen
20OV.C.
12 Drusus. Friezen onderworpen aan Romeinen begint 15-16 Germanicus
na Christus
200 Ontginning kwelders
28 Olennius. Opstand
47 Corbulo. Gebied afgestaan. Nieuwe wetten
100-300 In Romeinse krijgsdienst
295-306 Constantius Chlorus. Onderworpen 400-600 Nieuwe bevolkingsgroepen aan de kust
512-520 Hygelac. Friezen helpen Franken ca. 570 Lupus strijdt met Friezen en Franken tegen Denen en Saksen
600-800 Anglo-Friese expansie in N. en Z. richting
West-Franken dringen op
200-400 Verhoging der terpen wegens wateroverlast
400-600 Verbetering der waterstaatk. toestand
600-800 Hoogtepunt van de terpenbouw
0-200 Hoogste bloei der terpencultuur
200-400 Cultuurpeil
daalt. Nederzettingen prijsgegeven
400-600 Terpencultuur krijgt ander karakter
600-800 Nieuwe ge- ;
bieden in cultuur
677 Aldgils Rex Fresonum
ca. 690 Redbad Rex of Dux Fresonum bij Dorestad door Pippijn verslagen. Gebied afgestaan
714 Redbad bij Keulen 719 Redbad sterft
734 Karel Martel. Slag op de Boom. Ommelanden veroverd
784 Saksen-opstand 786 Karolingisch bewind 793 Friezen in Karolingisch leger 800 800-1000 Tijd van consolidatie
802 Lex Frisionum. Rijksdag te Aken. Ducatus Frisiae van Sincfal tot Weser 843 Verdrag van Verdun. Frl. bij Middenrijk 885 Moord op Godfried. Noormannenheerschappij gebroken
889 Frl. bij Duitsland 900 900 Graven van inheemse afkomst ca. 950 Kolonisatie van N.-Frl.
991 Noormannen plunderen Staveren 993 De Holl. graaf Arnulf valt tegen de WestFriezen
ca. 1030 Onder de Brunonen
1089 Egbert II vervangen door bisschop Koenraad. Utrechtse invloed 1100 ca. 1100-ca. 1230 Upstalboom
800-1000 Eerste bedijkingen in het binnenland
Duitse kloosters hebben in Frl. bezittingen
1000—11 00 Oudste aanwijzing van dijken
ca. 1075 Muntslag. Bloei van de handel
1101Heinricus van Nordheim sterft
1165 Condominium. Het grafelijk gezag verdwijnt. Hier boeren-republiekjes
11961212 Bisschop Dietrich
11971204 Graaf Willem 1
1230-1233 Steun aan de bisschop tegen Drente 1245 Zonder gezag. Ontstaan Karelsprivilegie
1256 Willem II van Holland sneuvelt tegen W.-Friezen
1289 Floris v onderwerpt W.-Frl. 1292 Staveren huldigt Floris V
1100-1200 Bepalingen over waterstaatk. werken
ca. 1200 Uitbreiding — turfgraverij
1230 Nova terra (Z. kom der Middelzee)
1242 Rechtsregels voor Nieuwland van Oostergo
1276 Hemmen vermeld
1287 Overstroming 1295 Hanze belemmert
de Fr. handel GEESTELIJKE CULTUUR Jaartallen Godsdienst Taal- en Letterkunde Wetenschap en Kunst Personen
200 v.C.
400-800 Runeninscripties 4OO
600
677 Bisschop Wilfried van York
690 Willibrord naar Frl. ca. 650 Bloeitijd goudsmidskunst (spangen van Hogebeintum, Winaldum, goudschat Wieuwerd) 7OO
716 Winfried-Bonifatius 719 Willibrord in Utrecht 754 Bonifatius bij Dokcum vermoord. Liudger kerstent de Ommelanden 784 Weer heidens tot Vlie 719 Redbad sterft 742/3-809 Liudger
792 Kerstening voltooid ca. 800 Bernlef ca. 800 Chr. kerkbouw (houtbouw) ca. 800 Bernlef 800
plaatsnamen in oorkonden van Fulda, Werden en Corvey
9OO
1000-1100 Wetten, o.a. de 17 keuren en landrechten, 7 oerkeuren, algemene boeteregisters, schoutenrecht
ca. 1090 Foswerd op het vasteland steen begint IIOO
1132 St.-Odulfabdij 147 Kruistocht naar Lissabon
1157 Ludingakerk 1163 Mariëngaard 1163 Klaarkamp
182 Lidlum 191 Bloemkamp na 11 00 Verschill. wetteksten ca. 1100 Kerk van Rinsumageest, Oudega (Sm.)
ca. 1150 Kerk te Hantumhuizen ca. 1200 Kerk te Westergeest, Janum, Oldeberkoop. Bloeitijd der Romaanse bouwkunst Friezen trekken naar de hogescholen van Bologna, Oxford, Orléans 1130-75 Frederik v. Hallum ca. 1170-1237 Emo
1200
1214 Olivier v. Keulen predikt kruistocht 1217 Kruistocht naar Damiate
1233 Nijeklooster na 1200 Wetteksten voor onderdelen van Frl.
1242 Wilker thes nija londis
1252 Hunsingoër keuren
1270 Laatste kruistocht 1276 Boeteregisters ‘twiscka land’ 1270-1332 E. Liaukama I3OO
1323-37 Upstalboom hernieuwd ca. 1325 Partijschappen beginnen 1338 Verbond van Appingedam 1345 Slag bij Warns 1351 Zwarte Dood
1361 Groningen tracht de leiding te nemen 1392 Schieringers vallen Lwd. aan. Halsrecht van Lwd.
1398-99 Albrecht van Beieren
ca. 1400 Schieringers in Westergo, Vetkopers in Oostergo en Lwd. Groningen wordt sterk
1414 Staveren in Fr. handen
1417 Franeker buurbrief
1420 Focko Ukena
1420-22 Jan van Beieren. 1422VredemetGroningen
1314 Raarder- en Damzijl in Westdongeradeel genoemd
1381 Overeenkomst afwatering Ysbrechtumerhem en Oosterenderpolder
1338 Tolrechten voor Fr. kooplui in Holland geregeld
1379 Marktrecht Ijlst
1402 Nieuwe redactie van Franeker marktrecht
1433 Lwd. vergroot
1444 Verbond Groningen met Oostergo
1453 Stadboek van Bolsward
1438-63 Donia-oorlog
ca. 1475 Groeiende anarchie
1482 Bond van de vier steden
1487 Bieroproer te Lwd.
ca. 1490 Groningen dringt op
1494 Juw Dekama potestaat
1498 Albrecht van Saksen landsheer. Eind van
de Fr. vrijheid
1504-13 George van Saksen 1504 Saksische ordonnantie
1314-24 Geldersen-Bourgondiërs. Grote Pier 1313 Karel V krijgt rechten in Frl.
1430 Irnsumerzijl 1476 Monnikezijl
1478 Leppezijl, Z.W. van Dokkum
1433 Regeling v. h. marktverkeer in Oostergo
1466 Marktrecht Joure
1503-08 Inpoldering Oud-Bildt
1507 Vaart Lwd.-
1511 Register v. d.
Franeker-Harlingen Aanbreng
1521-39 George Schenk van Toutenburg 1322 Jancko Douwama gevangen 1524 Karel V erkend
1525
1540-48 Max. van Egmond
1542 Gewoonterecht in 25 punten gecodificeerd
(costumen)
1548-68 Aremberg
1550
1317 Weekmarkt Dokkuti
1533 Groot Arbitrament
over uitdeling zeedijken
1536 Twee jaarmarkten te Beesterzwaag in Westergo en Zeven- wouden
1543 Beschrijving beneficiale goederen 1550 Proces tussen steden en platteland ovei monopolie, neringen enz ca. 1530 Turfgraving in de buurt van Heerenveen
1558-81 Filips II landsheer
1568 Slag bij Heiligerlee
1572-76 Caspar de Robles. Geuzeninvallen
ca. 1574 Statuten en Landrechten
1575 1576-80 Rennenberg
1579 Aarzelend bij Unie van Utrecht.
Adie Lambertsz
1580 Aanval van F. Verdugo 1580-84 Willem v. Oranje 1583 Steden contra platteland 1584-1620 Willem Lodewijk
1586 Slag bij Boksum. Strijd over Leicester 1593-96 Willem Lodewijk contra K. Roorda 1597 Admiraliteit te Dokkum
1570 Allerheiligenvloed
1573 Uitdeling Vijfdelendijk
1569 Rekenboek van R. Hemmema 1574 Weekmarkt St-.Anna Parochie
1580 Inpoldering bij Holwerd
Godsdienst Taal- en Letterkunde Wetenschap en Kunst Personen
1500-1400 Kerk Augustinusga
ca. 1330 Verval in land
1329 Oudste Fr. oorkonde, half in het Latijn.
1341 Eppo-steen 1350 Apostelsteen
van 1330-1436 R. Bockema Wons
1397 Drinkhoorn uit Staveren
1400 Thabor
1402 Beeldhouwwerk uit Kornwerd
1429 Kloosterhervorming
1453 Fr. huwelijkstoe1453 Jan Brugman in Frl. spraken
1474 Hervorming bij
ca. 1470 Freeska landriucht
1471 Hervorming Franciscanen te Bolsward
1473 Tertiarissenkloosers gesticht
1421 Kerk te Franeker
?-i482 W. Sj. Sirtema v.
Grovestins (Skerne Wibe)
1446-60 Kerk te Bolsward
1482-1329 Jancko Douwama
ca. 1498 Martenahuis te
1496-1561 Menno Simons
Franeker
1500 Het aantal Fr. oorkonden wordt steeds kleiner
ca. 1500 Huis Ossekop te Lwd.
1507-77 Wigle van Aytta
?-na 1556 R. Bogerman roor 1516 Gellius Faber
1520 Grote Pier sterft
1523-76 Joachim Hoppers
1526 Eerste plakkaat
1530 Wybrand Jans erbrand
1535 Wederdopers te Bloemkamp
1536 Menno Simons verlaat het pausdom
1550 Inquisitie (Sonnius, Bethmate, Lindanus)
1559-76 Lwd. bisdom
1566 Herv. leer ingevoerd maar onderdrukt
voor 1
542 R. Bogerman Fr. Rijmspreuken
1573 Laatste Fr. oorkonde
1529 Oldehove gebouwd
1539 Eerste gedateerde grafzerk van B.G.
1547 Eerste zerk van Vincent Lucas
ca. 1550 Nieuwestad 103 te Lwd.
1552 Vroegste gedateerde schilderij van A. v. Cronenburgh 1566-71 Kanselarij te Lwd. gebouwd
ca. 1575 Heringastate te Marsum
1585 Franeker Hogeschool
1591-94 Stadhuis Franeker
1596-98 Waag te Lwd.
ca. 1530-1586/8 A. v. Albada ca. 1530-1605 D.Martena ca. 1531-1601 K. Roorda
1540-na 1596 Gellius Snecanus
1547-1625 UbboEmmius
ca. 1550-1620/1 M. Hamconius voor 1556-1625 S. Lubbertus
1576-1642 F. Hommius 1576-1637 Joh. Bogerman
ca. 1580-1628 Symon Wijnhouts Frisius 1586-1644 P. Winsemius 1586-1627 D. R. Camphuysen
1592-na 1660 W. S. de Geest
1598/9-1637 Lambert Jacobsz
; 80 R.K. eredienst verboden MATERIËLE CULTUUR Bestuur, Recht, Oorlog en Vrede Waterstaat Economisch leven
1600 Oostergo en Westergo contra steden en Zevenwouden 1600 Inpoldering Het Bildt
1602 Statuten en ordonnantiën van Frl. 1621 Strenge winter 1610 Begin overheidsbemoeiing met paardenen rundveefokkerij 1619 Snelle markt van Bartlehiem naar Lwd.
1620-32 Ernst Casimir 1621-24 Inpoldering Workumer Nieuwland
1627 Beweging te Lwd.
1632-40 Hendrik Casimir I 1637 Geschillen over raadsbestelling 1640-64 Willem Frederik
1643 Admiraliteit te Harlingen 1648 Vrede van Munster 1646 Trekweg Lwd.Harlingen in gebruik 1638 Verdeling van de gemene mark te Eestrum 1640 Optekening stemgerechtigde hoeven
1632 Willem Frederik huwt Albertine Agnes, iste Engelse oorlog 1651 St.-Pietersvloed in N.O.-Frl.
1664-96 Hendrik Casimir II
1666 Terschelling verbrand. Tsjerk Hiddes sneuvelt 1668 U. Huber. Hedendaegse Rechtsgeleertheyt, soo elders als in Frieslandt gebruikelijk, iste uitg. 1663 Begin neergaande tijd
1672 Oligarchie contra democratie. Munstersen hier. Volkswapening. Twee Statenvergaderingen
1684 Conflict tussen Willem ui en Hendrik Casimir n
1696-1711 Johan Willem Friso 1694 Twee jaarmarkten te Gorredijk 1698 Herziening stemrecht
1702 Johan Willem Friso erft titels en aanspraken van Willem in
17II Johan Willem Friso verdrinkt, iste regentschap van Maria Louise (-1729)
1711-51 Willem IV
1723 Revisie van de Landsordonnantie van 1602 1701 Overstroming in Z.-Frl.
1713 Overstroming
1717 Overstroming in N.O.-Frl.
1718 Gemeenmaking zeedijken, vooral in Oostergo 1713-19 Rundveepest
1734 Willem IV huwt Anna van Engeland 1736-37 Schuitepraatjes
1747 Willem iv stadhouder van alle gewesten
1748 Pachtersoproer. Reglement reformatoir Nieuwezijlen
1729 Aanleg afsluitdijk Dokkumer Diep
1732 Koudumer Slaperdijk 1744-67 Rundveepest 1749 Opstelling lijstenquotisatie
1751—9 5 Willem V
1731-66 2de regentschap van Maria Louise 1732 Leeuwarder Cour. verschijnt 1739 Einde Fr. hofkabaal
1768-96 Gr. Placcaat en Charterboek 1732 Waag te Dokkum
1763 Verhandeling van E. Alta over veepest 1768-86 Rundveepest
1782 N.-Amerika door Fr. Staten erkend 1787 Patriotten te Franeker
1795 Fransen hier
1797 Kollumer oproer
1798 Federalisten verliezen
1779 Waag te Kollum
1776 Overstroming in 1780 Eerste directe ver-
Z.-Frl. scheping van boter naar
Engeland
1783 Hoge prijzen voo Fr. zuivel
1792 Bemesting met modder van wieren
Godsdienst Taal- en Letterkunde Wetenschap en Kunst 1609 Wouter in Tialle
1611 Friezen tegen C. Vorstius 1615 S. LubbertusJ. Drusius
1619 Joh. Bogerman voorzitter Dordtse Synode Lusthof’
1624-27 D. R. Camp-
1622 P. Winsemius,
huysen te Dokkum ‘Chronique’
1614 Der oude vrije friesen spreekwoorden 1621 Starter, ‘Friesche
1604 Preekstoel te Ballum 1606 Astrolabium van Pibo Gualtheri 1608 Crackstate te Heerenveen
1613 Toren te Workum 1613-17 Stadhuis Bolsward
1600-69 L. van Aitzema 1603-71 Chr. Schotanus
160666 Gysbert Japiks
160778 A. M. V. Schurman
1625-
1640 P. Baerdt, ‘Boerepractica’; Gysbert japiks; Fr. Tjerne’
1672 Predikanten geven leiding. Doopsgezinden helpen met geld 1675-1725 Labadisten —
1664 Chr. Schotanus, ‘Beschrijvinge’
1668 Gysbert Japiks, ‘Rymlery’
1634 Korendragershuisje Franeker
1635 St.-Jacobsstr. 13 te Lwd.
1647 Gr. Bredeplaats 35 te Harlingen
1650 Waag te Workum 1657 Noorderhaven 106 te Harlingen ca. 1660 Princessehof te Lwd., Crackstate verbouwd
1660-64 Preekstoel te Bolsward
1669 Messingklopper te Ijlst
1671 Poptaschat
1628-88 S. A. Gabbema
1634-98 Balth. Bekker 1634-1704 M. V. Coehoorn
1636-94 U. Huber
1664-1731 S. V. Goslinga
1678 Tt aade Friesche terp’
1681 Schotel van Cl. Baerdt
1682 Kerk te St.-Anna
1691-93 B. Bekker De Betoverde Weereld ‘Stichtel. Sangprieel’ Parochie
1698 Waag te Dokkum 16971787 H. Venema
16981775 E. Sj. v. Burmania
1701 ‘Waatze Gribberts Bruyloft’ 1715-24 Stadhuis te Lwd. 1708-90 Joh. Stinstra 1710-68 W. van Haren 1713-70 Foeke Sjoerds 1713-79 O. Z. v. Haren
1718 Preekstoel te Workum 172289 Petrus Camper
172398 E. Alta
1741/42 Strijd om Joh. Stinstra 1741 W. v. Haren ‘Gevallen van Friso’ 1727 Orgel te Lwd.
1730 Stadhuis te Harlingen
1746 Gebrandschilderde ramen te Engwierum 1731-1804 S. Stijl 1733—83 G. F. baron thoe Schwartzenberg
SIKidJ'H-
1742-1826 E. Wassenbergh
1744-1828 E. Eisinga
1753 Moeilijkheden in de Luth. kerk te Lwd.
[763/4 Kerkeraad contra Magistraat te Lwd. (geval-C. Blom)
[765 Geval-G. Th. de Cock 1755 J. Althuysen, ‘Psalmen’
1768 A. Jeltema, ‘Vermaak der Slagterij’
1769 O. Z. v. Haren, ‘Aan het Vaderland’ 1759 Stadhuis Sneek
1760 Raadzaal Lwd.
1763 Raadzaal Dokkum 1768 Preekstoel Sexbierum
1774 Ramen Idaard 1774-80 Planetarium E. Eisinga
- 1775-81 Orgel Bolsward 17531820 C. L. v. Beyma
17541828 Arjen Roelofs
1768-1836 W. B. van der Kooi
1771-1855 D. Fockema
1780 ‘Het Jonge Lieuws Boosk’
1793 E. Wassenbergh over Gysbert Japiks 1777-79 Kerk Berlikum 1791 Orgel Bozum 1784-1828 E. A. Borger
17891869 J. H. Hal-
bertsma
17901859 R. Posthumus 1797-1858 E. Halbertsma
1813 Frl. weer vrij
1814 Provincie van Nederland
1814-26 Jhr. I. Aebinga v. Humalda gouverneur
1819-25 Landbouwcrisis
1825
1850
1875
1900
1925
1826-40 J. A. baron v. Zuylen v. Nijevelt
gouverneur
1827 Overijselse straatweg aangelegd 1840-48 M. P. D. baron van Sytzama gouverneur 1842 Liberale Prov. Fr. Courant verschijnt 1847 Aardappeloproer
1825 Meer dan de helft van Frl. overstroomd
1833 Bedijking Veenpolder. Het 4de Veendistrict
1844 Opruiming Schuilenburgervallaat
1848-78 Jhr. Mr. J. E. van Panhuys commissaris
1851 Gemeentewet. Grietenijen verdwijnen 1863 Eerste spoorlijn Lwd.-Harlingen 1874 A.R. blad Het Noorden verschijnt
1876 Fr. Volksblad verschijnt
1879-1909 mr. B. Ph. baron v. Harinxma thoe 1877 Afsluitdijk Reitdiep Slooten commissaris
1880 R.K. blad Ons Noorden verschijnt 1879 Droogmaking meren
1885 Piter Jelles contra L. Wagenaar
1888 Domela Nieuwenhuis in Schoterland gekozen. 1883 Nieuwe Slachte
De Klok verschijnt
1890 Landarbeidersstakingen
1895 Hogerhuiszaak
1897 Mr. P. J. Troelstra in Tietjerksteradeel gekozen
1905 Fr. Dagblad verschijnt
1909-45 Mr. P. A. V. baron v. Harinxma thoe Slooten commissaris
1920 Ir. D. F. Woudagemaal te Takozijl
1932 Afsluitdijk Frl.-
1940 Duitse bezetting Holland
1943 Meistaking
1945 Apr. Bevrijding. Mr. H. P. Linthorst Homan commissaris
1951 Rapport Prov. Decentralisatiecommissie 1951 Prinses Margriet-en
16 nov. Kneppelfreed Van Harinxmakanaal
1955 Wet-Donker: Fries in het recht
1834 Gen. v. proefonderv Landbouw
1840 Begin terpafgraving 1845 Begin rundveeveredeling in het groot
1847-69 Longziekte onder het rundvee 1850-77 Opgaande tijd 1852 Fr. Mij. van Landbouw
1864 Grote export van slachtvee naar Engeland
1878-95 Landbouwcrisis
1878 Studiecommissie Zuivelbereiding naar Denemarken
1879 Fr. Rundvee- en Paardenstamboek, iste zuivelfabr. te Veenwouden. Er volgen steeds meer, ook coöperatieve 1889 Zuivelschool
1896 C.A.F.
1897 Rijkslandbouwwinterschool te Lwd.
11898 Frico
1901 Fr. botercontrolestation
1912 Coöp. Zuivelbank
1913 Condens
1918 Afd. Frl. C.B.T.B.
1919 Z.P.C.
1920 Kweekveld Engeluir
1929-39 Landbouwcrisis
1933 Fr. Agrarische Bond
1950 Frl. definitief vrij — van runder-t.b.c.
GEESTELIJKE CULTUUR Godsdienst Taal- en Letterkunde Wetenschap en Kunst Personen na 1813 Fr. Réveil Luc. Fockens e.a.) 1802-06 E. Wassenbergh, ‘Taalk. bijdragen’
1821-24 Epkema’s
Gysbert Japiks-uitgave
1822 iste Lapekoer
verschijnt
1824 R. Posthumus,
‘Prieuwcke’ 1808 W. B. van der Kooi, ‘De Minnebrief’
1811 Hogeschool verdwijnt
1823 Gysbert Japiksdag te Bolsward
1824-28 Archief v. Vaderl. en Fr. geschiedenis 1803-63 A. Telting 1809—80 W. Eekhoff 1811-92 J. Dirks
181687 H. G. v. d. Veen
181762 H. Sytstra 1821-1903 J. v. Loon Jz. 1821-1914 W. Dijkstra 1824-1906 T. G. v. d. Meulen
[834 Afscheiding
S. van Velzen)
ca. 1840 Groninger ichting 1834 J. C. P. Salverda, ‘Hiljuwns Uwren’
1840 R. Posthumus, ‘Woord ter opwekking’ 1844 Fr. Selskip opgericht. Iduna verschijnt 1827 Fries Genootschap 1839 De Vrije Fries verschijnt
1843 Atheneum verdwijnt
1846-52 Paleis van Justide te Lwd. 1836-1912 L. Alma Tadema
1845-1919 J. Hepkema 1848-97 O. Stellingwerf
ca. 1860 Modernisme jok in Frl.
[868 Multatuli in Frl. 1862 H. Sytstra en T. R. Dijkstra overl. 1867 ‘Tnet Oera Linda bok’
1871 iste Rimen en Teltsjes 1857 iste Bijz. (chr.) school 1855-1910 L. Wagenaar 1858-1923 G. L. van der Zwaag
1860-1930 P. J. Troelstra 1864-1919 P. Pander
1868O. Postma
18691954 G. A. Wumkes 1872-1958 J. J. Hof
1872P. Sipma
18731924 S. Huismans
1881 It jonge Fryslân 1877 Fr. Museum 1876-1938 S. Kloosterman
:886 Doleantie (Ploos Amstel, v. Kasteel, Sikkel e.a.) V.
1895-1911 Fr. Woordenboek 18811942 T. Brandsma
18821953 RBrolsma 1885P. Sj. Gerbrandy
1896 W. Dijkstra, ‘Uit Frl.s volksleven’. Bütenfriezen organiseren zich 1893E. B. Folkertsma 1896-1953 D. Kalma 1898F. Schurer
1919 1ste Fr. preek van Ir. G. A. Wumkes
[937 Fr. vertaling van N..T. en Psalmen [942 Fr. bijbelvertaling
1906 J. J. Hof, ‘Klankboarne’
1908 Kristl. Fr. Selskip 1915 Jong Fr. mienskip 1918 Roomsk Fr. boun
1920 D. Kalma, ‘Kening Aldgillis’
1921 S. Kloosterman,
‘De Hoara’s’
1925 iste Gr. Fries Kongres (Jever)
1926 G. A. Wumkes, ‘Bodders’
1929 E. B. Folkertsma, ‘Selsbistjûr’
1936 Gysbert Japiks Wirken
1938 D. Kalma, Diss. over Gysbert Japiks 1940 R. Brolsma,
‘Groun en minsken’
1949 O. Postma,
‘Samle Fersen’
1906 Standbeeld Üs Helt te Lwd.
1902C. Reisma 1902J. Algera
1907-43 N. J. Haisma
1916A. Vondeling 1918J. Zijlstra
1927 Prov. Fr. Onderwijsraad, A.F.U.K.
1930 Lectoraat Fr. taal Groningen
1937 Wet-Slotemaker de Bruine: Fr. facultatief
1938 Fr. Akademy 1941 iste professoraat Fr. taal en letterk. te Groningen
na 1945 Frysk Orkest. Kultuerried
1956 Wet-Cals: tweetalige scholen.
