Herstellen van monumentale gebouwen. Ook in Frl. is vooral in de 19de eeuw veel verloren gegaan of verknoeid.
Op enkele na zijn alle adellijke staten afgebroken, als een der laatste Wiardastate te Goutum (1883) en even tevoren Martena of GrootTerhorne te -»Beetgum (1879). In het begin der eeuw verdwenen bijv. Tjaerdastate te Rinsumageest en Holdingaburcht te Anjum (1831). Talloze kerken zijn óf afgebroken en door nieuwe, vaak lelijke vervangen, óf geschonden. Lang is dit alles toegelaten, tot na W.O. I de overheid aarzelend is gaan steunen.
Eerst na W.O. II kwam er actieve restauratiepolitiek. In 1948 is een Adviescommissie van 22 leden benoemd. In 1953 verscheen het prachtig geïllustreerde R. in Frl. Intussen waren de opvattingen omtrent R. gewijzigd. Terwijl men tevoren makkelijk tot vernieuwing overging en óf volgens eigen smaak herstelde, óf uitging van een romantische idee omtrent het verleden, heeft men nu steeds meer eerbied voor het monument. ‘Behoud gaat voor vernieuwing’.
Behalve kerken zijn burgerlijke gebouwen (stadhuizen, woonhuizen, poorten, molens e.d.) gerestaureerd. Als regel geeft het rijk 40-50 pct. subsidie, de prov. 15, terwijl de rest door kerkelijke of burgerlijke gemeenten of particulieren moet worden gedragen. De nieuwe restauratiepolitiek heeft voor Frl. veel bewaard. zie Bouwkunst.
Zie. R. in Frl. (1953); Leeuw. Cour. (16..10.1954; 22.6.1957). Restauraties. Lijst van restauraties met prov. en rijkssubsidie in Frl. (1917-57). Sedert 1917, toen als eerste object de waterpoorten van Sloten met prov. hulp werden gerestaureerd, zijn ca. 115 kerkelijke en wereldlijke gebouwen en onderdelen van het interieur of exterieur met subsidie van de overheid gerestaureerd. Deze lijst is tegelijk een monumentenlijst en wijst Fr. en niet-Fr. op een rijk bezit, dat met grote opofferingen is bewaard gebleven. Van 1917-57 werd door de prov. een bedrag van ƒ 945 272,85 uitgegeven.
1917 Sloten (waterpoorten).
1922 Sneek (consistoriekamer herv. kerk).
1928 Oldeberkoop (herv. kerk en toren), Sloten (korenmolen).
1929 Ferwerd (herv. kerk en toren), Hollum (herv. kerk).
1932 Hindeloopen (Westertoren, fundering).
1936 Sloten (gevel herv. kerk), Sint-Anna Parochie (herv. kerk).
1937 Sneek (waterpoort), Dokkum (stadhuis).
1938 Hindeloopen (gebouw Irene), Minnertsga (herv. kerk en toren), Workum (herv. kerk).
1939 Lemmer (toren herv. kerk), Hantumhuizen (herv. kerk en toren).
1940 Franeker (Voorstraat 49, Martinikerk en -toren), Janum (herv. kerk), Wolvega (herv. kerk).
1941 Bozum (herv. kerk), Bolsward (Martinikerk).
1942 Franeker (raadhuis, id. behang en plafond, vloer en torentje), Eestrum (herv. kerk en toren), Wolvega (molen Windlust), Rinsumageest (crypt onder herv. kerk).
1943 Joure (herv. kerk en voorbereiding toren).
1947 Dantumawoude (toren herv. kerk), Hollum (toren herv. kerk), Oosterwierum (toren voormalige herv. kerk), Oldeboorn (toren herv. kerk), O.-Vlieland (diaconie-armhuis.)
1948 Deersum (herv. kerk en toren), Hindeloopen (drie woningen).
Deinum (toren herv. kerk), Eksmorra (herv. kerk), Jorwerd (herv. kerk en toren), Dokkum (Anjelierstraat 94), Idaard (zes gebrandschilderde ramen in herv. kerk).
1949 Lwd. (Princessehof), Bolsward (Dijkstraat 23), Franeker (toegangspoort Westerhuis vrouwengasthuis), Balk (B. 63).
1950 Blija (toren herv. kerk), Makkum (herv. kerk en toren), Midsland (perceel no. 109), Terschelling (kommandeurswoning, Langebuurtstraat 32), Bolsward (Appelmarkt 13).
1951 Ureterp (toren herv. kerk), Dronrijp (Alma Tademahuis), Bergum (herv. kerk en toren).
1952 Workum (stadhuis), Achlum (poortje van Groot-Deersum), Sloten (gevel Dubbelstraat 213).
1953 Piaam (herv. kerk en toren), Oosterend (sacristie herv. kerk), Harlingen (perceel Voorstraat 83), Augustinusga (herv. kerk), Stiens (toren herv. kerk), Formerum (boerenhuis), Oosterwierum (grafzerken in toren herv. kerk).
1954 Bolsward (toren herv. kerk), Makkum (herv. kerk en waag), Franeker (Martenahuis en vier theehuisjes), Westergeest (herv. kerk), Een (Drente, schans), Harlingen (gevel Franekereind 40), Komjum (poortgebouw), Joure (gevel Midstraat A 605), Sneek (binnenbetimmering van Fr. Scheepvaart Museum), Dokkum (gevel de Zijl D 32), Bolsward (gevel Marktstraat 6).
1955 Bolsward (koorbanken herv. kerk), Hoorn (Terschelling, herv. kerk en toren), Nijeberkoop (Saksische boerderij), Westergeest (toren herv. kerk), Leeuwarden (ramen koor Grote Kerk), Sluisje aan de Linde, Bolsward (binnenbetimmering), Schalsum (klankbord herv. kerk).
1956 Westhem (toren herv. kerk), Franeker (wandschilderingen Martenahuis), Veenwouden (Schierstins), Workum (doopsgez. kerk), Harlingen (raadhuis), Bergum, Jorwerd, Makkum, Stiens, Minnertsga en Engwierum (orgels in herv. kerk), Engwierum (ramen herv. kerk), Schillaard (toren voormalige herv. kerk), Franeker (Zilverstraat 16), Ee (epitaaf herv. kerk), Franeker (Noord 102).
1957 Dronrijp (toren herv. kerk), Harlingen (grote sluis, toren herv. kerk), Huizum (toren herv. kerk), Kimswerd (torenherv. kerk), Bolsward (raadzaal c.a.), Dronrijp (gasthuis Vredenhof), Finkum (herv. kerk en toren), Vlieland (Tromphuis en Dorpsstraat 92). zie Crypt, Gasthuis, Glasramen, Kommandeurswoning, Monumenten, Sacristie, Waterpoort.
