In de Zaanstreek zijn op bescheiden schaal eigen maten en gewichten gebruikt. De meeste waren echter afkomstig uit Amsterdam, Haarlem, Alkmaar en de Hondsbos, terwijl voorts gebruik werd gemaakt van de zogeheten Rijnlandse roeden.
Doordat de streek in verschillende bannen (rechtsgebieden) was verdeeld, waren de gebruikte maten niet overal identiek. Assendelft gebruikte vooral de Haarlemse maten, Krommenie was op Alkmaar gericht en de rest van de Zaanstreek op Amsterdam. Niet zelden werd daarnaast ook gebruik gemaakt van een eigen maat. Soms bestonden er zelfs twee of drie verschillende maten voor één en hetzelfde goed. Assendelft kende bijvoorbeeld naast de eigen el ook de Haarlemse en de Amsterdamse el.
Bespoedigd door de Franse overheersing werd in augustus 1816 bij wet bepaald dat Nederland met ingang van 1 januari 1820 het metrieke stelsel zou invoeren, dat thans nog altijd van kracht is. Aan het gebruik van andere maten en gewichten kwam daarna een einde. Het volgende artikel geeft een overzicht van de in het verleden in de Zaanstreek gebruikte maten en gewichten. Het maakt geen aanspraak op volledigheid.
Gewichten Voor gewichten werd in de gehele Zaanstreek de Amsterdamse maat gebruikt. Assendelft was een uitzondering. Daar werd alles boven de 20 pond naar Amsterdamse normen gewogen en alles eronder op z'n Haarlems.
<tabel> Lengtematen Er was een grote verscheidenheid aan lengtematen in gebruik. Niet dat er veel verschillende namen gebruikt werden, maar de invulling was anders. Assendelft had een eigen, een Haarlemse en een Amsterdamse el in gebruik. Oostzaan hield er een eigen roede op na, evenals Westzaan waar ook de Hondsbosse roede werd gebruikt. Zaandam had ook een afwijkende el en Wormer mat met de Rijnlandse roede, een vanaf de vroege middeleeuwen vrijwel onveranderde standaardmaat in de omgeving van Leiden. Vanaf het einde van de 16e eeuw vond zij als landmaat verspreiding over een groot deel van Nederland en zelfs in enige Duitse staten en Skandinavische landen; voor de werken van de Provincie Holland en de Staten-Generaal werd vanaf begin 17e eeuw uitsluitend deze maat gebruikt.
<tabel> Droge waar De verscheidenheid aan maten bij de droge waar zat niet zozeer in de toepassing van maten uit verschillende steden/gebieden, maar in de hoeveelheid goederen, leder artikel had een eigen maatsoort. De Zaanse maten kwamen uit twee verschillende steden: Alkmaar en Amsterdam.
Assendelft: zie Alkmaar <tabel> Overige Zaanse dorpen: zie Amsterdam Amsterdam:
<tabel> Het genoemde schepel is het groothandelsschepel: daarnaast was een detailhandelsschepel in gebruik, dat als volgt verder onderverdeeld was:
der welke Boorsma hem opnam. De Zwarte Arend wordt genoemd in een verkoopcontract uit maart 1668. Andere vermeldingen zijn niet bekend.
