Toen Adam van de verboden boom der kennis had gegeten, was het voorbij met het heerlijke leven. Verbannen uit het paradijs moesten de nakomelingen van de stamvader zich in leven houden in de onherbergzame wereld daarbuiten.
Bomen bleven daarbij echter een belangrijke plaats opeisen. In de Edda heeft men het over een machtige es, de levensboom yggdrasil, waarvan de kroon het gehele universum droeg.Bomen waren de verzamelplaats van een stam of dorpsgemeenschap. Enkele bomen golden als heilig, omdat men in de kroon ervan de zetel van de goden vermoedde. Het ruisen van de twijgen diende als orakel. Bomen beschikten over geneeskundige krachten. Bomen werden met meneer boom of met mevrouw boom aangesproken, omdat men meende er menselijke trekjes in te herkennen. Zegswijzen en begrippen als ‘een oude boom mag men niet verplaatsen’, ‘een boom van een kerel’ en ‘boomlang’ duiden daar nog op. Niet alleen in Noord-Europa, maar ook bij de Grieken deed men aan cultische boomverering.
Net als bij de Germanen betrof dit vooral de eik.
Vernielingen aan bomen of in een bos waren zware misdaden, die adequaat bestraft werden door middel van het zogenaamde uitdarmen:
‘Als iemand schade toebrengt aan een boom, dan zal men hem de navel uit de buik snijden en deze aan de boom vastspijkeren, waarna men de boomschender net zo lang om de boom heen laat lopen, tot zijn gehele darm om de boom gewonden is.’ (citaat uit de Weistümern, samengesteld door Jacob Grimm)
In de christelijke symboliek wordt Maria voorgesteld als de levensboom en Jezus als de ware boom des levens. Door de eeuwen heen heeft het woud een vooraanstaande plaats ingenomen in sprookjes en legenden. Nu het bos met uitsterven bedreigd wordt, is de magie van stammen en bladeren in hoge mate verdwenen, maar van enkele boomsoorten kennen we de oude betekenis nog.
Appelboom
Reeds bekend in de steentijd, eigenlijk sinds Adam en Eva, want het was het plukken van de verboden vrucht van deze boom die het einde van het paradijs inluidde (zie boven). De appel heeft betekenis als symbool van vruchtbaarheid bij huwelijksgebruiken, als orakel en als betoverend liefdesmiddel.
Berk
Werd zowel door de Germaanse als de Slavische volken vereerd als lenteboom. De berk leverde de roeden die tegen demonen bescherming boden, die het vee gezondheid brachten en ongedierte verdreven. Volgens Wilhelm Mannhardt (Wald- und Feldkulte, Berlijn, 1904) jammert de door een bijl verwonde berk als een menselijk wezen.
Uitdarmen, kopergravure van William Hogarth (Het loon der wreedheid).
Eik
Naast de betekenis die de tot vijftig meter hoge boom voor de Grieken, Germanen en andere Indo-Germaanse volken (zie boven) had, is met de eik ook de geschiedenis van Bonifatius’ bekeringsinspanningen verbonden. De apostel van de Duitsers velde in het jaar 725 de Donareik bij Geismar om de krachteloosheid van heidense heiligdommen aan te tonen. Ook als aartsbisschop (in 732 benoemd) waren zijn inspanningen er in de eerste plaats op gericht onchristelijke activiteiten uit te roeien, voordat de Friezen, waar hij oorspronkelijk met zijn zendingswerk begonnen was, hem in 754 bij Dokkum vermoordden.
Es
De wereldboom in de Edda (zie boven). De Germanen geloofden dat de man uit een es was voortgekomen (en de vrouw uit een els).
Linde
Vormde vaak het middelpunt van een nederzetting. Onder de linde werd recht gesproken of een vonnis voltrokken. Anderzijds was ze het middelpunt van diverse volksfeesten. De Germanen hadden de linde aan Freyja gewijd, de behoedster van huwelijk en familie. Bevoorrecht door haar schaduw verrichtten dappere krijgers menig heldendaad, zoals Siegfried die in het Lied der Nibelungen een draak onder een linde doodt.
Amulet, → Hout, → Lijsterbes, → Meiboom, → Kerstmis, → Weerlicht.
