is een stofwisselingstype, waarbij organische materie wordt gevormd door reductie van koolzuur onder vastlegging van energie, welke door oxydatie van andere anorganische verbindingen wordt vrijgemaakt (z. Autotrooph).
Organismen, die zich uitsluitend met behulp van c. ontwikkelen, noemt men chemo-autotrooph, men vindt ze slechts onder de bacteriën. De belangrijkste voorbeelden zijn: de nitrificerenen bacteriën, de kleurloze zwavelbacteriën (de groen en purper gekleurde zwavelbacteriën leven meestal photo-autotrooph of photo-heterotroof; z. Photosynthese), en ijzerbacteriën, de knalgasbacteriën. Het is niet verwonderlijk dat de meeste van deze bacteriën obligaat aëroob zijn; slechts bij aanwezigheid van vrije zuurstof leveren de oxydatics van stoffen als ammoniak, nitriet, zwavel, sulfiet, ferroverbindingen, waterstof voldoende energie voor een koolzuurreductie van enige betekenis. In enkele gevallen schijnt en zuurstof voor zwaveloxydatie met voldoende energiewinst door nitraatreductie te kunnen worden verkregen. Het grootste mysterie van de chemo-synthetische stofwisseling ligt in het mechanisme der koppeling tussen het oxidatieve, energie leverende proces en de energie consumerende koolzuur reductie.
Veel opgang maakten onderzoekingen van VOGLER c.s. (ca 1943), die voor bepaalde zwavelbacteriën aantoonden, dat hierbij een fosfaatcyclus (anorg. fosfaat ⇆ organisch fosfaat) is ingeschakeld. Hoewel het nog niet gelukt schijnt deze resultaten van andere zijde te bevestigen, maken de sindsdien bij andere stofwisselingstypen verkregen inzichten het niet onaannemelijk, dat in de richting van de door VOGLER voorgestelde gedachtengang moet worden gezocht. Vooral aanvankelijk hield men de chemo-autotrophe organismen voor obligaat-autotrooph; het is echter gebleken, dat sommige soorten ook heterotrooph kunnen leven.
Lit.: A. J. KLUYVER, in KONINGSBERGER, Leerboek der Algem. Plantkunde 2, Hfdst. 17 (2e druk), Amsterdam, 1947.