(19e eeuw) de Duitse staatsman, Otto von Bismarck (1815-1898). Zijn autoritaire machtsuitoefening bezorgde hem deze bijnaam. Hij gebruikte oorlog om de positie van Pruisen te versterken. Vgl. de ijzeren maagd.
• IJzeren Kanselier (De -, prins Otto von Bismark, wegens zijn doortastenden zin, waarmede hij de eenheid van het Duitsche Rijk sedert den Fransch-Duitschen oorlog 1870/71 tot stand bracht; ook de man van bloed en ijzer geheeten. De naam herinnert aan een woord van B. op 30 Sept. 1862 in het Pruisische Huis der Afgevaardigden. (Taco H. de Beer en E. Laurillard: Woordenschat, verklaring van woorden en uitdrukkingen. 1899)
• Bismarck zocht Pruisens macht en kon haar niet anders vinden dan in de eenheid der Duitsche landen, in het Duitsche rijk als een bondsstaat. Had hij gekund, dan zou hij de Duitsche landen Pruisisch gemaakt hebben, zooals hij het Hannover heeft gedaan. Doch zoover reikte de macht van Pruisen niet. De eenheid van Duitschland had hij langs een anderen weg kunnen vinden dan juist door het geweld; Duitschiands hegemonie over het Europeesche vasteland, onder leiding van Pruisen, kon alleen bereikt worden door het geweld en op de nederlaag van andere staten. En niet het nationaliteitsprincipe was de basis voor de Bismarcksche politiek, doch de macht alleen, overeenkomstig de tradities der Hohenzollerns. Niet zonder reden wordt Bismarck de ijzeren kanselier genoemd. (De Nieuwe Gids. Jaargang 33. 1918)
• De directe oorsprong vinden we terug in Duitsland, waar de sociaal-economische en politieke omstandigheden rond het midden van de 19e eeuw het gunstigst waren voor de opkomende communistisch-gezinde arbeidersbewegingen. De ‘IJzeren Kanselier’ begreep dat men deze beweging alleen maar kon afremmen door de leiding van de basis af te zonderen en door de beweging zelf de wind uit de zeilen te nemen. (Neerlandia. Jaargang 86. 1982)
• «De een of andere stommiteit op de Balkan zal de eerstvolgende oorlog veroorzaken,» stelde de Duitse rijkskanselier Otto von Bismarck op het einde van de 19de eeuw. Op zondag 28 juni 1914, vandaag dag op dag tachtig jaar geleden, schoot de jonge Servische student Gavrilo Princip de Oostenrijkse troonopvolger Franz-Ferdinand en zijn echtgenote in Sarajevo dood. Meteen het incident dat de eerste wereldoorlog deed ontbranden.Daarmee leek de voorspelling van de ijzeren kanselier twintig jaar na dato in vervulling te gaan. Bismarck was echter geen helderziende, maar doorzag de gevolgen van de politiek die hij mee had uitgetekend. (Het Belang van Limburg, 28/06/1994)
• Critici wijzen erop dat het historisch juister is van een 'Klein-Pruisen' te spreken. Maar dan nog: Brandenburg werd vanaf 1415 door de Hohenzollerns geregeerd, Pruisen ontstond pas in 1701. Nazaten van de Von Hohenzollerns zijn echter enthousiast. En de Von Bismarcks, de afstammelingen van de 'ijzeren' kanselier, hebben wel oren naar het plan. "Helemaal niet absurd", vond graaf Carl-Eduard von Bismarck, Bondsdagkandidaat van de CDU en achterachterkleinkind van de stichter van het Duitse Rijk. (Gazet van Antwerpen, 26/02/2002)
• Een jaar eerder, in mei 2014, had Angela Merkel president François Hollande in Noord-Duitsland een traditioneel vaatje ingelegde haring cadeau gedaan. Het ging niet om Hollandse Nieuwe, grapte bij ons Het Parool. Deze haring, ontdekten journalisten al snel, stond namelijk plaatselijk bekend als Bismarck-haring, vernoemd naar de IJzeren Kanselier die in 1871 het militair verpletterde Frankrijk ook nog eens had vernederd door in de Spiegelzaal van Versailles het Duitse Keizerrijk te laten uitroepen. (De Volkskrant, 21/01/2023)
